«Το ΕΑΜ μας έσωσε απ’ την πείνα θα μας σώσει και πάλι απ’ την σκλαβιά…κι έχει πρόγραμμα λαοκρατία».
Ήταν 27 Σεπτεμβρίου 1941, όταν εκπρόσωποι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας και του Αγροτικού Κόμματος υπέγραψαν το ιδρυτικό κείμενο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου ανοίγοντας τον δρόμο της ενεργητικής και οργανωμένης Αντίστασης.
Μπροστά στην σκληρή καθημερινότητα και αβεβαιότητα της Κατοχής με τις στερήσεις, την πείνα και την έλλειψη ασφάλειας στην ύπαιθρο αλλά και την αδυναμία του κατοχικού κράτους να προστατέψει τους πολίτες του από την τρομοκρατία των κατακτητών το ΕΑΜ εκφράζει μια σύνθετη πρωτοβουλία ενάντια στο συμβιβασμό και τη μοιρολατρία. Με μεγάλο μέρος του αστικού κόσμου να συνεργάζεται με τους κατακτητές ή να ανήκει στους «απόντες» του εθνικού προσκλητηρίου κηρύσσει έναν ολομέτωπο αγώνα «που θα συγκεντρώσει στις ομάδες του, στις πολιτείες, στα χωριά… παντού όλους τους Έλληνες, που ανεξάρτητα από τα πολιτικά τους φρονήματα, συμφωνούνε στους βασικούς σκοπούς του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα…».
Το ΕΑΜ δίνει απαντήσεις σε όλα τα μέτωπα μίας κοινωνίας σε κρίση. Πρόταγμα η επιβίωση του λαού. Σκοπός η απελευθέρωση της πατρίδας. Όραμα η λαοκρατία. Με ενότητα στους σκοπούς, την οργάνωση και την καθοδήγηση του αγώνα το ΕΑΜ οργανώνει την κοινωνία εν πολέμω. Λευτερώνει εκτεταμένες περιοχές στην ορεινή Ελλάδα. Δημιουργεί τους θεσμούς της λαϊκής αυτοδιοίκησης και της λαϊκής δικαιοσύνης. Συγκροτεί την «Κυβέρνηση του Βουνού». Πραγματοποιεί μεγαλειώδεις διαδηλώσεις ενάντια στους κατακτητές. Διευθύνει τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα στις πόλεις και τα βουνά.
Ο Αγώνας μετατρέπεται σε παλλαϊκή υπόθεση. Οι διαδρομές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων (1,5 με 2 εκατομμύρια τα μέλη του ΕΑΜ) «διασταυρώνονται» μέσα στην Αντίσταση. Μέσα σε αυτήν την κοσμογονία κομμουνιστές και δημοκράτες είδαν στο πλάι τους πρώην αντιδραστικούς. Παρά ταύτα δεν καταγράφονται περιπτώσεις αποχώρησης κάποιου από το ΕΑΜ επειδή συνάντησε στα χαρακώματα του ΕΛΑΣ κάποιον παλιό διώκτη του. Οι «συνοδοιπόροι» δεν τοποθετούνται σε διακοσμητικά πόστα αλλά αναλαμβάνουν θέσεις ουσιαστικής ευθύνης και εξουσίας.
Ως προς αυτό που είχε κληθεί να υπηρετήσει το ΕΑΜ ήταν επιτυχημένο και νικηφόρο. Έσωσε τον λαό από την πείνα, δημιούργησε δομές αλληλεγγύης, υπερασπίστηκε τον πληθυσμό και απελευθέρωσε τη χώρα από την ξενική Κατοχή. Αυτό όμως που τελικά έγινε, η κατάληξη της Ιστορίας, είναι μια «συνισταμένη» διαφορετικών επιδιώξεων. Όπως πολύ εύστοχα το έθεσε ο Ένγκελς συν-συγγραφέας του Κομμουνιστικού Μανιφέστου: «Η Ιστορία πλάθει τον εαυτό της με τέτοιο τρόπο ώστε το τελικό αποτέλεσμα ξεπηδάει πάντα μέσα από συγκρούσεις πολλών ατομικών θελήσεων. (…) Ετσι είναι αμέτρητες οι διασταυρούμενες ενέργειες και άπειρη η σειρά παραλληλόγραμμων δυνάμεων μέσα από τις οποίες ξεπηδάει μια συνισταμένη – το ιστορικό γεγονός. (…) Γιατί εκείνο που θέλει το κάθε άτομο εμποδίζεται από καθένα απ΄ όλα τα άλλα, και ό,τι προκύπτει είναι κάτι που δεν το θέλησε κανείς».
Έχουν περάσει 82 χρόνια από την κορυφαία αυτή στιγμή των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων του λαού μας. Το ΕΑΜ αποτελεί διαχρονική πηγή έμπνευσης για αριστερούς και προοδευτικούς πολίτες. Είναι το έμπρακτο παράδειγμα ότι ο λαός όταν οργανώνεται από πολιτικό φορέα που έχει γείωση στην κοινωνία και δίνει πρακτική λύση στα προβλήματά του μπορεί να αγωνιστεί και να ανατρέψει την αδικία, τη βία και την αυθαιρεσία. Μπορεί να οραματίζεται και να αγωνιστεί για ένα δικαιότερο κόσμο με ελευθερία, ανεξαρτησία, και κοινωνική δικαιοσύνη.
Αυτή είναι η πολύτιμη παρακαταθήκη του ΕΑΜ. Και για αυτό αγαπήθηκε αλλά και πολεμήθηκε με πάθος.