Στις 20 σελίδες της συμφωνίας Ελλάδας – πΓΔΜ περιλαμβάνονται προβλέψεις και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες σχεδόν για όλα τα κρίσιμα θέματα που απασχόλησαν εδώ και τρεις δεκαετίες τους διπλωμάτες των δυο πλευρών και τον ΟΗΕ. Το Documento τις αποκωδικοποιεί υπό μορφή ερωταπαντήσεων προκειμένου να γίνουν κατανοητές.
1. Τι σημαίνει erga omnes και ποια η σημασία του;
Πρόκειται επί της ουσίας για την υποχρέωση της γειτονικής χώρας να τηρήσει τα συμφωνηθέντα όχι μόνο έναντι του έτερου μέρους της συμφωνίας, δηλαδή της Ελλάδας, αλλά έναντι όλων – τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της. Κι αυτό προϋποθέτει αλλαγή του συντάγματος.
Αυτή ακριβώς η συνταγματική αναθεώρηση αποτελεί τεράστια νίκη της Ελλάδας, δεδομένου ότι δεν περιλαμβανόταν στην εθνική γραμμή όπως διαμορφώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια και ακολουθήθηκε από όλες τις μετέπειτα κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, αλλά αποτέλεσε κόκκινη γραμμή της σημερινής κυβέρνησης. Να σημειώσουμε ότι ουδέποτε στο παρελθόν έχει συμφωνήσει χώρα σε αλλαγή του συντάγματός της βάσει διεθνούς συμφωνίας.
Μια ματιά στο απόρρητο τηλεγράφημα του τότε πρεσβευτή μας στη γαλλική πρωτεύουσα για τη μυστική συνάντηση στο Παρίσι στις 19 Σεπτεμβρίου του 2008 της τότε υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπακογιάννη με τον ομόλογό της Αντόνιο Μιλόσοσκι (σήμερα πρόεδρος του VMRO) μαρτυρά του λόγου το αληθές.
Ο πρέσβης Δ. Παρασκευόπουλος, πέντε μήνες μετά το Βουκουρέστι και πέντε μέρες πριν από τη συνάντηση της Ντ. Μπακογιάννη με τον ειδικό διαπραγματευτή του ΟΗΕ Μάθιου Νίμιτς στη Νέα Υόρκη, ανέφερε στο «σημείωμα ειδικού χειρισμού» (πρόκειται για την υψηλότερη διαβάθμιση απόρρητου εγγράφου στο ΥΠΕΞ) για το όνομα και τις αλλαγές στο σύνταγμα: «Η κ. υπουργός προσδιόρισε την ουσία της υπόθεσης στην ονομασία και στο εύρος της χρήσης αυτής. Τονίζοντας ότι η ελληνική πλευρά δεν ασχολείται με το σκοπιανό σύνταγμα, δεν επιβάλλει ονομασία, όμως δεν συζητά μια ονομασία για το χαρτί αλλά για αποδεκτή ενσυνείδητη χρήση αυτής από τον λαό της ΠΓΔΜ».
Τι σημαίνει αυτό; Οτι οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν ζητούσαν erga omnes ούτε αλλαγές στο σύνταγμα της γειτονικής χώρας.
2. Πόσο εύκολες είναι οι συνταγματικές αλλαγές και η απαλοιφή του αλυτρωτισμού;
Το τέλος του αλυτρωτισμού επιβεβαιώνεται με τον πλέον επίσημο τρόπο, καθώς παρέχονται εγγυήσεις με ρητό και κατηγορηματικό τρόπο ως προς την εξάλειψη, πρόληψη και καταστολή πάσης φύσεως αλυτρωτικής ρητορικής και ενεργειών, είτε προέρχονται από δημόσιους είτε από ιδιωτικούς φορείς.
Εξασφαλίστηκε η απαλοιφή όλων των αλυτρωτικών αναφορών από το σύνταγμα της γείτονος. Για παράδειγμα, αντικαθιστούν το άρθρο για τη στήριξη της ομογένειάς τους με πιστή αντιγραφή του αντίστοιχου κεφαλαίου στο ελληνικό σύνταγμα. Στο πλαίσιο αυτό αφαιρούνται οι αναφορές σε προστασία «μακεδονικών μειονοτήτων» σε γειτονικές χώρες. Αντικαθίσταται το άρθρο για την προστασία των συνόρων απαλείφοντας οποιεσδήποτε προβληματικές αναφορές και αφαιρούνται οποιεσδήποτε –ακόμη και έμμεσες– ιστορικές αναφορές σε αλυτρωτικές βλέψεις στο προοίμιο του συντάγματος.
3. Τι θα γίνει με τη λεγόμενη συνταγματική ονομασία;
Ισως ένα από τα πιο κρίσιμα επίδικα. Σήμερα η συνταγματική ονομασία του κράτους είναι «Μακεδονία» και 98 χώρες-μέλη του ΟΗΕ και περισσότερα από 140 κράτη την έχουν αναγνωρίσει με αυτή την ονομασία, μεταξύ των οποίων και τρία μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (Ηνωμένο Βασίλειο, Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και Ρωσία). Επί της ουσίας η χώρα εδώ και πολλά χρόνια έχει καθιερωθεί διεθνώς ως «Μακεδονία».
Οι επίσημες ελληνικές αρχές αναφέρονται στο κράτος ως «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας», όρος ο οποίος χρησιμοποιείται και από όλους τους διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, η Ευρωπαϊκή Ενωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το ΝΑΤΟ και πολλά κράτη.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι το χρονικό επίρρημα «πρώην» δεν πάει φυσικά στο «Μακεδονία» το οποίο δεν αμφισβητείται, αλλά στο «Γιουγκοσλαβική».
Με τη συμφωνία το όνομα της χώρας αλλάζει σε «Servena Makedonija», δηλαδή «Βόρεια Μακεδονία» ή «North Macedonia» μια που δεν θα είναι αμετάφραστο, όπως επιδίωκε η Αθήνα. Το όνομα αυτό διαχωρίζει απόλυτα την εν λόγω χώρα από την ελληνική Μακεδονία και τις τρεις περιφέρειές της (Ανατολική, Κεντρική, Δυτική).
Επίσης, η εφαρμογή του περίφημου erga omnes που έθεσε ως απαράβατο όρο η Αθήνα, το οποίο στο παρελθόν δεν είχε γίνει αποδεκτό ούτε ως βάση συζήτησης, σημαίνει ότι οι γείτονές μας όχι μόνο θα χρησιμοποιούν το συμφωνηθέν όνομα στις διεθνείς τους σχέσεις, στους διεθνείς οργανισμούς, στα διεθνή φόρουμ και τα διεθνή έγγραφα, αλλά και στο εσωτερικό της χώρας.
Με απλά λόγια, θα αλλάξουν το όνομα της χώρας σε όλα τα δημόσια έγγραφα, όπως ταυτότητες, διαβατήρια, τίτλοι σπουδών, ακόμη και σε πινακίδες αυτοκινήτων κ.ά. Ολοι οι επιθετικοί προσδιορισμοί κρατικών και ευρύτερα δημόσιων οργάνων καθώς και ομογενειακών/πολιτιστικών οργανώσεων που χρηματοδοτούνται από το κράτος θα καθορίζονται με τον όρο «της Βόρειας Μακεδονίας» με ταυτόχρονη κατάργηση του προσδιορισμού «της Μακεδονίας».
4. Τι θα γίνει με την ονομασία προϊόντων και τα εμπορικά σήματα;
Η αλλαγή του ονόματος μιας χώρας είναι πολύ σοβαρή και περίπλοκη υπόθεση για ένα κράτος, ειδικά όσον αφορά τις εμπορικές σχέσεις του με τρίτες χώρες, τα εμπορικά σήματα (commercial names) και τις επωνυμίες (trademarks και brand names). Η ονομασία της χώρας θα πρέπει να αλλάξει σε όλες τις ετικέτες προϊόντων, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ενώ προβλέψεις υπάρχουν και για προϊόντα όπως για παράδειγμα «μακεδονικό τυρί», «μακεδονικός χαλβάς» κ.ά. Για τον σκοπό αυτό εντός του 2019 θα δημιουργηθεί μια διεθνής ομάδα εργασίας ειδικών, η οποία θα αποτελείται από εκπροσώπους των δύο κρατών στο πλαίσιο της ΕΕ με τη συνεισφορά του ΟΗΕ και του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης (ΔΟΤ), η οποία εντός τριών χρόνων (μέχρι το 2022) θα πρέπει να ολοκληρώσει την εργασία της.
5. Γιατί η ιθαγένεια παραμένει «μακεδονική» και τι σημαίνει αυτό;
Αυτό που πρέπει να γνωρίζει κανείς είναι ότι με τη συμφωνία η γειτονική χώρα αποδέχεται ρητά τον διαχωρισμό μεταξύ των Ελλήνων Μακεδόνων, του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού τους, της γλώσσας τους και της περιοχής στην οποία διαβιούν από τη μία και του λαού της εν λόγω χώρας με τη δική του ιστορία και γλωσσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά από την άλλη.
Η συμφωνία προβλέπει πως η ιθαγένεια/υπηκοότητα στην πΓΔΜ θα είναι «Macedonian/citizen of the Republic of North Macedonia». Ο ανωτέρω ενιαίος όρος αντικαθιστά το σκέτο «Macedonian» που αναγράφεται σήμερα στα ταξιδιωτικά έγγραφα.
Η Ελλάδα θα αναγνωρίζει την ιθαγένεια/υπηκοότητα «πολίτες της Severna Makedonija». Ο όρος «ιθαγένεια/υπηκοότητα» (nationality) είναι διαφορετικός από τον όρο εθνότητα (ethnicity). Συνεπώς, η συμφωνία δεν αναγνωρίζει εθνότητα/έθνος, αλλά το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των πολιτών της γείτονος.
6. Τι προβλέπεται για τη γλώσσα της πΓΔΜ;
Καταρχάς ο όρος «Macedonian language» είχε αναγνωριστεί από την Ελλάδα στο πλαίσιο του ΟΗΕ ήδη από το 1977. Και αυτό το βρίσκει μπροστά της η Ελλάδα από τότε μέχρι σήμερα. Στη σημερινή συμφωνία παρότι η γλώσσα παραμένει «μακεδονική» εμπεριέχεται η πρόσθετη σαφής διατύπωση ότι η εν λόγω ανήκει στην οικογένεια των νότιων σλαβικών γλωσσών, καθώς και η ρητή καταγραφή ότι διαχωρίζεται από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική – μακεδονική γλωσσική κληρονομιά.
Στη συμφωνία το γειτονικό κράτος παραδέχεται ότι η επίσημη γλώσσα του ανήκει στην ομάδα των νότιων σλαβικών γλωσσών και ότι τόσο η γλώσσα όσο και τα άλλα χαρακτηριστικά δεν έχουν σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, την ιστορία, την κουλτούρα και την κληρονομιά της ελληνικής Μακεδονίας. Παράλληλα, με τα άρθρα 7 και 8 τα δύο μέρη αναγνωρίζουν ότι οι όροι «Μακεδονία» και «Μακεδόνας» στην πΓΔΜ αναφέρονται σε διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο και πολιτιστική κληρονομιά, σε σαφή διαχωρισμό από τον ελληνικό πολιτισμό, την ιστορία, την κουλτούρα και την κληρονομιά από την αρχαιότητα έως σήμερα.
7. Θα αλλάξουν και τα αγάλματα στα Σκόπια;
Ναι. Οι γείτονές μας ήδη έχουν αλλάξει το όνομα του αεροδρομίου τους, του αυτοκινητοδρόμου τους και του σταδίου τους. Από τη συμφωνία προβλέπεται ότι θα υπάρξει είτε ανταλλαγή αγαλμάτων με τον Δήμο της Θεσσαλονίκης είτε, σε περίπτωση που η ανταλλαγή δεν γίνει, η γειτονική χώρα θα τοποθετήσει πλακέτες σε αγάλματα και μνημεία ώστε να καθίσταται σαφές ότι αποτελούν σύμβολα του ελληνικού πολιτισμού (π.χ. ο Ιππέας στην πλατεία των Σκοπίων θα έχει επιγραφή πως αναφέρεται στην ελληνιστική περίοδο και θα σημειώνεται ότι συμβολίζει τη φιλία Ελλάδας – πΓΔΜ).
8. Τι θα γίνει με το αστέρι της Βεργίνας;
Εντός έξι μηνών από την έναρξη της συμφωνίας (δηλαδή μέχρι το καλοκαίρι του 2019) η πΓΔΜ θα πρέπει να επανεξετάσει το καθεστώς των μνημείων, των δημόσιων κτιρίων και των υποδομών στην επικράτειά της και στο μέτρο που αυτά αναφέρονται στην ελληνική ιστορία και πολιτισμό να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες. Επίσης, στο ίδιο χρονικό διάστημα θα πρέπει να αφαιρέσουν το σύμβολο (αστέρι της Βεργίνας) που απεικονίζεται στη σημαία τους.
9. Ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα της συμφωνίας;
Μετά τη μονογραφή της συμφωνίας στις Πρέσπες από τους δύο ΥΠΕΞ, παρουσία των δύο πρωθυπουργών, η κυβέρνηση της πΓΔΜ θα πρέπει να την περάσει από το κοινοβούλιο της χώρας με απλή πλειοψηφία, δηλαδή με 61 βουλευτές, τους οποίους και διαθέτει μαζί με τα αλβανικά κόμματα τα οποία έχουν ταχθεί υπέρ της συμφωνίας.
Αμέσως μετά η Ελλάδα θα δώσει τη συναίνεσή της προκειμένου στη σύνοδο κορυφής στις 28 και 29 Ιουνίου να εκκινήσει η ενταξιακή διαδικασία της πΓΔΜ στην ΕΕ. Διαδικασία μακρά και δύσκολη, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί –εάν ολοκληρωθεί– περί το 2025. Μέχρι τότε θα πρέπει να ανοίξουν δεκάδες ενταξιακά κεφάλαια, για καθένα εκ των οποίων απαιτείται η σύμφωνα γνώμη των 28 κρατών-μελών. Επίσης η Ελλάδα θα συναινέσει ώστε στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στις 12 Ιουλίου να εκκινήσει η συζήτηση για ένταξη της πΓΔΜ στη συμμαχία. Και εδώ απαιτείται ομόφωνη απόφαση των κοινοβουλίων όλων των κρατών-μελών της συμμαχίας. Με απλά λόγια, η ένταξη σε αμφότερους τους οργανισμούς θα γίνει μετά τη συνταγματική αναθεώρηση, καθώς στην πρόσκληση θα προβλέπεται ρητά πως είναι άκυρη εάν δεν πληρωθεί ο όρος της αναθεώρησης.
Το ερχόμενο φθινόπωρο ο κ. Ζάεφ θα θέσει σε δημοψήφισμα τη συμφωνία με το ερώτημα αν συμφωνούν προκειμένου η χώρα να ενταχθεί σε ΕΕ και ΝΑΤΟ. Με το «ναι» ανά χείρας ο κ. Ζάεφ θα φέρει στη Βουλή τις αλλαγές στο σύνταγμα, για τις οποίες απαιτείται η σύμφωνη γνώμη των 2/3 των βουλευτών. Δηλαδή 81 «ναι», ενώ θα πρέπει μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του 2018 να ολοκληρώσει όλες τις συνταγματικές αλλαγές. Τότε και μόνο τότε θα έρθει στην Ελληνική Βουλή για κύρωση η συμφωνία.
Από εκεί και μετά θα τεθεί σε πλήρη ισχύ η συμφωνία, με τις αρχές της πΓΔΜ να έχουν δύο μεταβατικές περιόδους (μία τεχνική και μία πολιτική) προκειμένου να συμμορφωθούν με τους όρους της συμφωνίας, δηλαδή με το erga omnes. Η τεχνική θα αφορά όλα τα επίσημα έγγραφα και υλικό της δημόσιας διοίκησης για διεθνή χρήση και εκείνα για εσωτερική χρήση που μπορεί να χρησιμοποιηθούν στο εξωτερικό και θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί εντός πέντε ετών.
Η πολιτική αφορά όλα τα έγγραφα και υλικό για εσωτερική χρήση, θα ξεκινά στο άνοιγμα κάθε διαπραγματευτικού κεφαλαίου της ΕΕ και θα ολοκληρωθεί και αυτή εντός πέντε ετών.
