«Η Ελένη είναι ο μύθος για ένα κορίτσι του καιρού μας που έχει χαθεί. Η Ελένη είναι ένα φάντασμα με τη μορφή ενός κοριτσιού, που κάθε τόσο φανερώνεται και χάνεται μέσα από τις βροχές, μέσα από τα σύννεφα και μέσα από τον ήλιο… Με μιαν Ελένη που κάπου στη γη ή μες στην απέραντη οικουμένη έχει ταφεί».
Αυτά τα λόγια γράφτηκαν από τον Μάνο Χατζιδάκι «Για την Ελένη», έργο 38 στη Χατζιδακική εργογραφία. Πρόκειται για ένα κύκλο λαϊκών – με τον τρόπο του Μάνου Χατζιδάκι – τραγουδιών, σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη και ερμηνεία του Στέλιου Μαρκετάκη. Το 1986 έχουμε επανεκτέλεση με μια διαφορετική, αυτή τη φορά ενορχήστρωση και με τη φωνή της Μαρίας Δημητριάδη να γεννά ξανά και ξανά την Ελένη, περιφρονώντας όλους τους θανάτους που την δολοφόνησαν όλα αυτά τα χρόνια.
Βλέπετε, η Εύα μπορεί κατά τας γραφάς να είναι εκείνη που παρέσυρε τον Αδάμ, αλλά και μόνο η αναφορά της δίπλα σε έναν άντρα την απαλλάσσει από την ντροπή. Είναι και ο Θεός στη μέση και όσο και να πεις έχει και εκείνος μια μικρή ευθύνη για την πτώση της.
Την Ελένη, όμως, δεν μπορεί να την συγχωρήσει κανείς. Αιώνες κουβαλάει πάνω της όλη την ντροπή της γυναίκας που πήρε στο λαιμό της τόσους άντρες. Ακόμα, κι ο σπουδαίος Γιώργος Σεφέρης -αναβιώνοντας τον μύθο, όπως, τον είχε συλλάβει η διάνοια του Ευριπίδη- στο ποίημα «Ελένη» (1953) θίγει στο πρόσωπο της όλη τη ματαιοδοξία και τη θλίψη του εφήμερου ως μια τραγική αντανάκλαση της εποχής του. Τι κι αν φωνάζει η Ελένη την αθωότητα της «Δὲν εἲν’ ἀλήθεια, δὲν εἲν’ ἀλήθεια. Δὲν μπῆκα στὸ γαλαζόπλωρο καράβι. Ποτὲ δὲν πάτησα τὴν ἀντρειωμένη Τροία» η απόφαση έχει παρθεί. Χρειαζόμαστε μια «Ελένη» για να νιώθουμε λιγότερο αχρείοι, όπως ο πόλεμος χρειάζεται μια ιδέα για να νιώθουμε περισσότερο γενναίοι.
Ούτε τα αηδόνια δεν μπορούν να κοιμηθούν στις Πλάτρες, η Εκάβη θρηνεί και η άβυσσος ξερνάει κουφάρια αντρών. Κι όλα αυτά για μια «Ελένη» όχι, γιατί κάποιοι ήθελαν περισσότερα για τους λίγους και λιγότερα για τους πολλούς, όπως γίνεται σε κάθε μάχη και σε κάθε πόλεμο, αλλά γιατί η ομορφιά της Ελένης ήταν καταραμένη. Έτσι, το είπε η Κασσάνδρα στον παλάτι του Αγαμέμνονα, που την πήρε για σκλάβα, αφού, έτσι το ήθελε κι ο Αισχύλος.
Ημέρα της Γυναίκας, σήμερα, και δεν έχω να γιορτάσω. Σκέφτομαι μιαν άλλη Ελένη που βιάστηκε και δολοφονήθηκε. Μια Ελένη που την πέταξαν στα βράχια. Και την Γαρυφαλιά σκέφτομαι, κι ας μη τη λένε Ελένη. Κι αυτήν την έριξαν από το γκρεμό. Και η Καρολάιν με το ξενικό το όνομα που την στραγγάλισαν με το μωρό της στην αγκαλιά. Η 54χρονη Βασιλική, μητέρα τριών παιδιών, βρέθηκε νεκρή μέσα σε σπίτι, στα Μεσκλά Χανίων. Την Κωνσταντίνα τη μαχαίρωσαν και η Ανίσα βρέθηκε κατακρεουργημένη στη Δάφνη. Η Δώρα πυροβολήθηκε, η Νεκταρία μαχαιρώθηκε, η Ελόνα στραγγαλίστηκε, η Τζεβριέ, ύστερα από τέσσερα χειρουργεία λόγω ρήξης σπλήνας και ήπατος κατέληξε, η Μόνικα τσιμεντώθηκε στην Κυπαρισσία, η Σταυρούλα δέχτηκε πισώπλατο πυροβολισμό, η 43χρονη Μαρία από τη Σωτηρίτσα Λάρισας δέχεται επτά σφαίρες σε κεφάλι και θώρακα από τον εν διαστάσει σύζυγό της και είναι κι άλλες που δεν ξέρουμε τα ονόματα τους και που δεν θα τα μάθουμε ποτέ, γιατί για όλα φταίει η «Ελένη» και η ομορφιά της που ταπείνωνε τους άντρες.
Για αυτό κι εγώ κάθε φορά που θα με ρωτούν για την «Ελένη» και την κάθε Ελένη θα κρατάω το στόμα μου κλειστό και δεν θα παίρνουν λέξη από εμένα.
Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε εκμυστηρευτεί στην Φλέρυ Νταντωνάκη πως έχει κλάψει για όλες τις «Ελένες» του κόσμου σε αυτούς τους στίχους.
«Είκοσι χρόνια με ρωτάς
ποιος πήρε την Ελένη
μα εκείνη μόνη στο σχολειό
τον Πάρη περιμένει
Είκοσι χρόνια με ρωτάς
ποιόν αγαπά η Ελένη
είναι στη Σπάρτη, στα νησιά
στην Τροία παντρεμένη
Με ρωτούν για την Ελένη αχ Ελένη
που ’ναι εικόνα δακρυσμένη αχ Ελένη
μα εγώ δεν απαντώ
την καρδιά μου τη σφραγίζω
και την πίκρα μου κεντώ
Είκοσι χρόνια με ρωτάς
που θα βρεθεί η Ελένη
σαν ζωγραφιά στην εκκλησιά
ή σαν κερί αναμμένη
Είκοσι χρόνια με ρωτάς
που θάψαν την Ελένη
μπορεί στο Άργος στους αγρούς
μπορεί στην οικουμένη
Με ρωτούν για την Ελένη αχ Ελένη
που ’ναι εικόνα δακρυσμένη αχ Ελένη
μα εγώ δεν απαντώ
την καρδιά μου τη σφραγίζω
και την πίκρα μου κεντώ».
