Υπάρχουν_x000D_
φράσεις που γίνονται αμέσως ιστορικές.
Μια από αυτές ειπώθηκε από τον αυστριακό καγκελάριο Φρεντ Σίνοβατζ για τον πρώην γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κουρτ Βαλτχάιμ. «Παίρνουμε υπόψη μας, ότι ο δόκτωρ Βαλτχάιμ δεν ήταν μέλος των Εθνικοσοσιαλιστών, αλλά μόνο το άλογό του».
Προς εξήγηση: Ήταν Μάρτιος του 1986, όταν αποκαλύφθηκε, ότι ο Βαλτχάιμ, που είχε βάλει υποψηφιότητα για το αξίωμα του προέδρου της Αυστρίας, ήταν ενταγμένος στο χιτλερικό NSDAP (Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα). Ίσως όχι με τη θέλησή του, αλλά στην πράξη: Σαν μέλος του αυστριακού ιππικού συνδέσμου που έγινε το 1938 μετά την προσάρτηση της Αυστρίας από το Γ΄ Ράιχ, ναζιστικός, υπάχθηκε αυτόματα σε αυτό το κόμμα – έτσι όριζαν οι τότε ισχύοντες κανονισμοί. Ο Βαλντχάιμ «αντέκρουσε» την κατηγορία λέγοντας, ότι ο ίδιος και ολόκληρη η οικογένειά του ήταν, ως Αυστροφασίστες, «αντιστασιακοί», επειδή αντιτάσσονταν στην προσάρτηση της τότε φασιστικής Αυστρίας στην χιτλερική Γερμανία. Ο Σίνοβατζ έκανε πώς δείχνει κατανόηση. Και με τη φράση, που έκανε ναζιστή το άλογο, στη θέση του Βαλντχάιμ, έκανε να γελάσει και το παρδαλό κατσίκι – στην Αυστρία και σε όλο τον κόσμο.
Η φράση αυτή παίζει ρόλο-κλειδί στην ταινία «Το βαλς του Βαλντχάιμ» της Ρουτ Μπέκερμαν, που κέρδισε το πρώτο βραβείο στην κατηγορία «ντοκιμαντέρ» στην φετινή Μπερλινάλε. Κι αυτό επειδή αποκαλύπτει με ένα και μοναδικό flash, αναλαμπή, τη γελοιότητα ενός πολιτικού, που είχε κτίσει την καριέρα του στην υποκρισία και το ψέμα.
Η συμμετοχή του στο NSDAP ήταν η αρχή. Οι αποκαλύψεις για το παρελθόν του πήραν στη συνέχεια τη μορφή χιονοστιβάδας: Ο Βαλντχάιμ στη Γιουγκοσλαβία το 1941-1942, όπου πήρε μέρος στη δολοφονία χιλιάδων άμαχων ατόμων στην Κοτσάρα, ο Βαλντχάιμ ως στέλεχος της γερμανικής αντικατασκοπείας στα Βαλκάνια, ο Βαλντχάιμ στη Θεσσαλονίκη, από τα τέλη του 1942 και μετά, όταν γινόταν ο εκτοπισμός των Εβραίων της πόλης στο Άουσβιτς.
Μια φορά ψεύτης, πάντα ψεύτης. Σε κάθε αποκάλυψη, ο Βαλντχάιμ αντιδρούσε με μια διάψευση, την οποία οι ιστορικοί και οι δημοσιογράφοι (ιδίως εκείνοι του περιοδικού «Profil») αποδείκνυαν γρήγορα ότι ήταν εξίσου ψεύτικη.
Το μεγαλύτερο ψέμα αφορούσε τη Θεσσαλονίκη. Ο Βαλντχάιμ ισχυριζόταν συνεχώς ότι άκουσε για πρώτη φορά για την εκτόπιση των Εβραίων μόλις το 1986 από τα μέσα ενημέρωσης. «Δεν μπορούσα εξάλλου να το ξέρω» έλεγε. Η απόδειξη για αυτό, πρόσθετε, ήταν ότι μεταξύ του Νοεμβρίου του 1942 και του Απριλίου του 1943 είχε πάρει εκπαιδευτική άδεια για την ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής του στο πανεπιστήμιο της Βιέννης. Επόμενο έτσι να του είχε διαφύγει εντελώς το συμβάν.
Η ανασκευή των ιστορικών: Οι αποστολές στο Άουσβιτς με τα τρένα, που άρχισαν το Μάρτιο του 1943, τελείωσαν τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Στο τρίμηνο Μάιος-Ιούλιος του 43, ο Βαλντχάιμ, που είχε επανέλθει στη Θεσσαλονίκη, ήταν επομένως αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας των αποστολών, κάθε μια εκ των οποίων περιλάμβανε χιλιάδες άτομα – την έβλεπαν δηλαδή αναπόφευκτα ακόμα και οι τυφλοί.
Επί προσωπικού 1: Ο υπογράφων έκανε το φθινόπωρο του 1986 ρεπορτάζ για τον Βαλντχάιμ στην Θεσσαλονίκη για λογαριασμό του «Profil». Ένα από θέματα του ρεπορτάζ ήταν η αναπαράσταση της διαδρομής του από την συνοικία Αρσακλή, σε ένα λόφο πάνω από την πόλη, όπου δούλευε στο τμήμα αντικατασκοπείας, στη λέσχη των γερμανών αξιωματικών, που ήταν κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Η αναπαράσταση αποκάλυψε, ότι το αυτοκίνητο του περνούσε αναγκαστικά μέσα από τις εβραϊκές συνοικίες για να φτάσει στη λέσχη. Πριν από την εκτόπιση οι συνοικίες αυτές ήταν κυριολεκτικά κατακίτρινες, όπως την άνοιξη η ελληνική ύπαιθρος από τα ανθισμένα σπαρτά, επειδή κάθε Εβραίος ήταν υποχρεωμένος να φέρει πάνω του ένα μεγάλο κίτρινο αστέρι. Μετά τον εκτοπισμό δεν εξαφανίστηκε μόνο το κίτρινο, αλλά και οι φορείς του, η πόλη είχε χάσει το ένα έκτο του πληθυσμού της, οι εβραϊκές συνοικίες σχεδόν το σύνολό του. Στις καθημερινές διαδρομές του προς και από τη λέσχη αξιωματικών, ο Βαλντχάιμ θα πρέπει να είχε δεμένα τα μάτια του για να μην βλέπει τις συγκλονιστικές αυτές αλλαγές.
Το ντοκιμαντέρ είναι σπονδυλωτό, περιγράφει χρονολογικά τις σημαντικότερες φάσεις του προεκλογικού αγώνα που έληξε στις 8 Ιουνίου του 1986 με την εκλογική νίκη του Βαλντχάιμ και την ανάδειξή του σε πρόεδρο της δημοκρατίας. Το υλικό του προέρχεται από βίντεο, που γύρισε τότε η ίδια η Μπέκερμαν, καθώς και από γυρίσματα της αυστριακής δημόσιας ραδιοτηλεόρασης ORF και ξένων τηλεοπτικών σταθμών. Η κάμερα παρακολουθεί πότε τα επώνυμα πρόσωπα, πότε τους ανώνυμους ανθρώπους στο δρόμο, την αγωνία και την παραζάλη, τις δράσεις και τις αντιδράσεις τους.
Είναι Φλεβάρης στο Βερολίνο. Έξω από την κινηματογραφική αίθουσα κάνει σκέτο «ψόφο», το θερμόμετρο δείχνει δέκα βαθμούς υπό το μηδέν. Μέσα στην αίθουσα, που θερμαίνεται κανονικά, δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα. Όμως οι δημοκρατικά σκεπτόμενοι θεατές παθαίνουν σύγκρυο όταν ακούν τους οπαδούς του Βαλντχάιμ να φωνάζουν στο δρόμο αντισημιτικά συνθήματα και τον ίδιο να λέει ότι στον πόλεμο έκανε ως «έντιμος» στρατιώτης μόνο το «καθήκον» του. Η παγωνιά του Φλεβάρη εισβάλει ξαφνικά στην αίθουσα και κάνει το αίμα να παγώνει στις φλέβες τους. Και η παγωνιά αυξάνει ακόμη περισσότερο, όταν στην συζήτηση με την σκηνοθέτρια μετά την προβολή της ταινίας γίνεται αναφορά στην κατά διαστήματα επανεμφανιζόμενη ροπή μεγάλου μέρους των μικρομεσαίων στρωμάτων της Αυστρίας προς τη ναζιστική παλαβομάρα, όπως αυτό φάνηκε στις εκλογές του 2000, όταν το ακροδεξιό κόμμα του Γιόργκ Χάιντερ Φιλελεύθεροι συμμετείχε σε κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον συντηρητικό καγκελάριο Βόλφγκανγκ Σούσελ και όπως αυτό επαναλήφθηκε στα τέλη του 2017 με την συμμετοχή των ίδιων Φιλελεύθερων σε κυβέρνηση συνεργασίας υπό τον επίσης συντηρητικό καγκελάριο Σεμπάστιαν Κουρτς.
Επί προσωπικού 2. Δέκα χρόνια μετά την εκλογή του, στα μέσα του 1996, ο Βαλτχάιμ εξέδωσε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Το καθήκον» (Die Pflicht), με το οποίο επιχείρησε για άλλη μια φορά να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Λίγο αργότερα, ο υπογράφων του πήρε συνέντευξη για την ΕΡΤ. Ανάμεσα στα άλλα δικαιολόγησε τα φρικτά εγκλήματα της Βέρμαχτ, του ναζιστικού στρατού, εις βάρος του άμαχου πληθυσμού ως «αντίποινα» για τις επιθέσεις των «συμμοριτών», όπως αποκαλούσε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, εναντίον γερμανικών στρατιωτικών μονάδων. Και μόνο το λεξιλόγιό του έδειχνε, ότι ήταν αθεράπευτα αρτηριοσκληρωτικός και αμετανόητος.
Τα χέρια του Βαλντχάιμ. Τα μακριά και λεπτά δάκτυλά του, που έμοιαζαν με τεράστιες αράχνες, ήταν το σήμα κατατεθέν της φυσιογνωμίας του – πολύ περισσότερο από το ξερακιανό πρόσωπό του. Η Μπέκερμαν αφήνει την εικόνα τους να μιλήσει περισσότερο από τα λόγια τους. Αντί να κρύβεται πίσω από αυτά, ο Βάλντχάιμ εκτιθόταν με την προβολή τους.
Ο ανάδελφος, ή μάλλον «ανάφιλος» Βαλντχάιμ. Ο αυστριακός πολιτικός ήταν κοινωνικά μια ζωή μόνος – κανείς δεν ήθελε να συναντήσει ένα τόσο άψυχο και ιδιοτελές άτομο. Όταν κάποτε τον κτύπησε (ευτυχώς ελαφρά) ένα τραμ μπροστά στην όπερα της Βιέννης, ο δημοσιογράφος Γκούντερ Ντράξλερ έγραψε, ότι αυτή η μη προγραμματισμένη «συνάντηση» ήταν η πιο ενδιαφέρουσα της ζωής του.
Από το ντοκιμαντέρ, που στηρίχθηκε αποκλειστικά σε βίντεο της εποχής, λείπουν σχεδόν εντελώς οι γυναίκες. Το λόγο έχουν κατά κανόνα οι άντρες, που εμφανίζονται έτσι ως οι μοναδικοί πρωταγωνιστές των γεγονότων. Αυτό δεν είναι βέβαια σωστό, στο κίνημα κατά του Βαλντχάιμ η παρουσία των γυναικών ήταν εξίσου μεγάλη και σημαντική με εκείνη των αντρών. Ο λόγος γι αυτή την παραμορφωμένη εικόνα: «Τα μέσα ενημέρωσης παρουσίασαν το θέμα σαν σύγκρουση πατέρων και γιών» εξήγησε η Μπέκερμαν στη συζήτηση. Οι κόρες έμειναν έτσι εκτός χορού.
Το ντοκιμαντέρ κλείνει με την προετοιμασία του Βαλντχάιμ για ένα τηλεοπτικό διάγγελμα αμέσως μετά την εκλογική νίκη του. Η κάμερα τον δείχνει να κάθεται μπροστά στον τραπέζι και να φτιάχνει πότε την γραβάτα, πότε το σακάκι, πότε την στάση του σώματος του. Ένα ελαφρό χαμόγελο ικανοποίησης διατρέχει το πρόσωπό του. «Έτοιμος;» ρωτάει στο τέλος τον εικονολήπτη. «Ναι», είναι η απάντηση. Ο Βαλντχάιμ παίρνει ύφος, τεντώνεται. Η εικόνα σβήνει. Τα λόγια είναι πλέον περιττά. Το κακό έχει πάρει οριστικά τον δρόμο του. Και κανείς και τίποτα δεν μπορεί να το σταματήσει τα επόμενα χρόνια.
