Μαζεύτηκαν πολλοί «ιέρακες» μετά τις επιθέσεις εναντίον δύο δεξαμενόπλοιων στον κόλπο του Ομάν, μια ανάσα από τα ζωτικής σημασίας στενά του Ορμούζ. Στο φόντο η ναυαγημένη πυρηνική συμφωνία με την Τεχεράνη, η διαλυμένη Συρία, το Ισραήλ και η Ρωσία. Αρκεί μια λάθος κίνηση για να πυροδοτήσει έναν νέο big fat Αmerican πόλεμο;
01 Γιατί ανέβηκε το θερμόμετρο της κρίσης με το Ιράν;
Αφορμή στάθηκαν οι επιθέσεις στις 13 Ιουνίου σε δύο δεξαμενόπλοια, το νορβηγικών συμφερόντων «Front Altair» και το ιαπωνικών συμφερόντων «Kokuka Courageous», τα οποία έχοντας διασχίσει τα στενά του Ορμούζ κι ενώ έπλεαν σε διεθνή ύδατα στον κόλπο του Ομάν –στρατηγικής σημασίας θαλάσσιο διάδρομο από τον οποίο εξαρτάται ο διεθνής ενεργειακός εφοδιασμός– ισχυρές εκρήξεις κατέστρεψαν μερικώς τα κύτη τους. Εξαρχής αποκλείστηκε το ενδεχόμενο μηχανικού ή ανθρώπινου λάθους και έγινε λόγος για επίθεση από τορπίλη και στα δύο δεξαμενόπλοια.
Το «Front Altair» μετέφερε 75.000 τόνους νάφθα (ακάθαρτο πετρέλαιο) από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στην Ταϊβάν. Οι 23 επιβαίνοντες διασώθηκαν από το φορτηγό πλοίο «Huyndai Dubai» και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν από ένα ιρανικό πολεμικό πλοίο στο κοντινό λιμάνι Τζασκ. Το «Kokuka Courageous» μετέφερε 25.000 τόνους μεθανόλη. Κανένας από το πλήρωμα δεν τραυματίστηκε. Οι απώλειες είναι υλικές και η ζημιά περιβαλλοντική, καθώς σχηματίστηκαν πετρελαιοκηλίδες γύρω από τα δύο πλοία, όπως κατέγραψαν δορυφόροι.
Τα περιστατικά κλιμάκωσαν την αντιπαράθεση των παραδοσιακών αντιπάλων Ουάσινγκτον και Τεχεράνης, με την πρώτη να επιρρίπτει την ευθύνη για τις επιθέσεις στη δεύτερη, η οποία χαρακτήρισε τις κατηγορίες «γελοίες».
Είχαν προηγηθεί τον Μάιο παρόμοιες εκρήξεις σε τέσσερα δεξαμενόπλοια που έπλεαν στην περιοχή, με τις ΗΠΑ να κατηγορούν και πάλι ανοιχτά το Ιράν.
02 Ποια είναι η θέση της Ουάσινγκτον;
Διά στόματος Μάικ Πομπέο, του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, φάνηκε ότι η Ουάσινγκτον δεν δυσκολεύτηκε να βρει τον ένοχο των επιθέσεων. H εκτίμηση των Αμερικανών αξιωματούχων βασίστηκε «σε μυστικές πληροφορίες, στα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν, στην τεχνογνωσία που απαιτούνταν για την πραγματοποίηση της επιχείρησης, σε πρόσφατες παρόμοιες ιρανικές επιθέσεις σε πλοία και στο γεγονός ότι καμία οργάνωση της περιοχής δεν έχει τους πόρους και την ευχέρεια να δρα σε τόσο υψηλό επίπεδο πολυπλοκότητας» είπε ο Πομπέο λίγες ώρες μετά τις επιθέσεις στα ανοιχτά του Ιράν. Σε αντίθεση όμως με τις επιθέσεις του Μαΐου, για τις οποίες οι ΗΠΑ δεν προσκόμισαν κάποιο αποδεικτικό στοιχείο, τώρα το Πεντάγωνο έδωσε στη δημοσιότητα ένα θολό βίντεο το οποίο σύμφωνα με τους Αμερικανούς κατέγραψε τη στιγμή που οι ιρανικές ειδικές δυνάμεις αφαιρούν μια νάρκη που δεν εξερράγη από το ιαπωνικό δεξαμενόπλοιο στην προσπάθειά τους να απομακρύνουν κάθε στοιχείο που θα αποδείκνυε την ενοχή τους.
Οι κατηγορίες τους βασίζονται και σε πρότερες απειλές των μουλάδων ότι «σε περίπτωση που οι ΗΠΑ προσπαθήσουν να σταματήσουν τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν, θα παύσει ολωσδιόλου η μεταφορά πετρελαίου από τον Περσικό κόλπο».
03 Τι στάση κρατά η Τεχεράνη;
Το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης, οικονομικά στριμωγμένο εξαιτίας της ναυαγημένης πυρηνικής συμφωνίας η οποία συνήφθη επί των ημερών του προηγούμενου Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και ρίχτηκε στα βράχια από τον διάδοχό του, τον εμπρηστικό –στα λόγια, ενίοτε και στην πράξη– Ντόναλντ Τραμπ, αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη στις επιθέσεις. Είναι βέβαια σαφές για τους διεθνείς αναλυτές ότι ακόμη κι αν όντως βρίσκεται πίσω από αυτές δεν θα αναλάμβανε ποτέ την ευθύνη. Ωστόσο, η θέση των μουλάδων του Ιράν είναι ότι κάποιος τους την έστησε. «Κάποιος προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει τις σχέσεις μεταξύ του Ιράν και της διεθνούς κοινότητας» υποστήριξε ανώτατος αξιωματούχος του καθεστώτος.
04 Γιατί έχουν τόση σημασία τα στενά του Ορμούζ;
Τα στενά του Ορμούζ είναι πορθμός μεταξύ του Περσικού και του κόλπου του Ομάν. Η μεγάλη στρατηγική σημασία τους έγκειται στο γεγονός ότι αποτελούν το μοναδικό θαλάσσιο πέρασμα προς τον Περσικό κόλπο, το οποίο συνδέει τους πετρελαιάδες της Μέσης Ανατολής με τις διεθνείς αγορές στην Ασία, την Ευρώπη, την Αμερική. Πρακτικά, με όλο τον κόσμο. Από τη μια πλευρά των στενών βρίσκονται τα αραβικά κράτη, εκ των οποίων και ορισμένοι παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ όπως η Σαουδική Αραβία, και από την άλλη το Ιράν. Το πιο στενό σημείο τους είναι μια θαλάσσια λωρίδα μόλις 33 χιλιομέτρων που χωρίζει το Ομάν από το Ιράν. Εχει μόνο δύο θαλάσσιους διαδρόμους, το πλάτος των οποίων δεν ξεπερνά τα 3,2 χιλιόμετρα. Ωστόσο, το βάθος των στενών επιτρέπει τη διέλευση των μεγαλύτερων δεξαμενόπλοιων μεταφοράς αργού πετρελαίου στον κόσμο.
Οι αριθμοί λένε την αλήθεια. Το ένα πέμπτο των συνολικών εξαγωγών πετρελαίου στον κόσμο περνά από τα στενά του Ορμούζ. Που σημαίνει στην πράξη ότι 19 εκατομμύρια βαρέλια «στριμώχνονται» καθημερινά (!) σε αυτό το μικρό θαλάσσιο πέρασμα. Αν συγκρίνει κανείς με τα 16 εκατομμύρια βαρέλια που περνούν καθημερινά από τα στενά της Μαλάκα, μεταξύ Μαλαισίας και Ινδονησίας, και τα 5,5 εκατομμύρια που διασχίζουν τη διώρυγα του Σουέζ στην Αίγυπτο, καταλαβαίνει γιατί τα στενά του Ορμούζ θεωρούνται ο πιο ζωτικός διάδρομος του κόσμου για το εμπόριο πετρελαίου.
Για το Ιράν αποτελούν σανίδα σωτηρίας. Είναι ο βασικός δρόμος που ακολουθούν τα τάνκερ του για να διοχετεύσουν το πετρέλαιο στις διεθνείς αγορές. Οι εξαγωγές πετρελαίου είναι η πηγή ζωής της οικονομίας των μουλάδων, καθώς αντιστοιχούν στα δύο τρίτα των συνολικών εξαγωγών της χώρας, οι οποίες το 2017 ανέρχονταν σε 66 δισ. δολάρια (58,7 δισ. ευρώ).
Και η παραμικρή αστάθεια στα στενά του Ορμούζ έχει άμεσες επιπτώσεις στην τιμή του πετρελαίου σε όλο τον κόσμο και κατ’ επέκταση σε όλες τις βιομηχανίες που βασίζονται σε αυτό. Εκτός αυτού ή μάλλον λόγω αυτού οποιαδήποτε εχθρική ενέργεια πραγματοποιήσει κάποιος από τους δρώντες στην περιοχή μπορεί να θεωρηθεί πράξη πολέμου από τη διεθνή κοινότητα.
05 Πόσο πιθανό είναι το ενδεχόμενο στρατιωτικής συμπλοκής;
Κανείς δεν φαίνεται να το επιδιώκει, ωστόσο ο κίνδυνος υπάρχει. Οχι για πόλεμο που έχει προσχεδιαστεί αλλά για πόλεμο που μπορεί να… προκύψει.
Η κλιμακούμενη κατάσταση που επικρατεί τους τελευταίους μήνες στις παραδοσιακά δύσκολες σχέσεις ΗΠΑ – Ιράν δεν είναι ευοίωνη. Το τελευταίο κεφάλαιο άρχισε να γράφεται πριν από έναν χρόνο, όταν ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από την πυρηνική συμφωνία με την Τεχεράνη καταγγέλλοντάς την ως «κακή». Τον περασμένο Νοέμβριο ενίσχυσε τις οικονομικές κυρώσεις κατά του Ιράν και τον Μάιο προειδοποίησε τις υπόλοιπες χώρες που είχαν υπογράψει τη συμφωνία του 2015 ότι θα επέβαλλε και σε αυτές κυρώσεις στην περίπτωση που συνέχιζαν να αγοράζουν ιρανικό πετρέλαιο.
Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται εντεινόμενη στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή. Η παρουσία του αμερικανικού αεροπλανοφόρου «Αβραάμ Λίνκολν» στον Κόλπο δεν θεωρείται ασυνήθιστη από τους ειδικούς. Περισσότερο «ανησυχούν» για την επιστροφή του αντιπυραυλικού συστήματος Patriot, μικρού αριθμού μαχητικών αεροσκαφών και μιας αμερικανικής ομάδας ειδικών αποστολών. Το Πεντάγωνο ανακοίνωσε ακόμη την αποστολή 1.000 επιπλέον στρατιωτών στην περιοχή. Ωστόσο, οι διεθνείς αναλυτές εκτιμούν ότι πρόκειται περισσότερο για προσπάθεια της Ουάσινγκτον να στείλει στους μουλάδες της Τεχεράνης το μήνυμα ότι είναι προετοιμασμένη για κάθε ενδεχόμενο σε περίπτωση κλιμάκωσης, χωρίς να είναι διατεθειμένη να κάνει το πρώτο βήμα.
Αλλωστε, μετά τις αυστηρές δηλώσεις από αξιωματούχους των δύο χωρών, στη συνέχεια έσπευσαν να ρίξουν τους τόνους υποστηρίζοντας, όπως έχουν πράξει και στο παρελθόν, ότι δεν επιθυμούν να εμπλακούν σε πόλεμο.
Ωστόσο αν οι ΗΠΑ ακολουθήσουν την «πεπατημένη» της περαιτέρω απομόνωσης του Ιράν έχοντας πρώτα εξασφαλίσει τη στήριξη της διεθνούς κοινότητας στην εντατικοποίηση των οικονομικών κυρώσεων, η αντίδραση θα είναι απρόβλεπτη. Εξάλλου οι αυστηρές κυρώσεις οδήγησαν στη σημερινή τεταμένη κατάσταση.
Ο φόβος για περαιτέρω κλιμάκωση δεν εντοπίζεται τόσο στο θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης όσο σε δρώντες όπως το Σώμα της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς, το οποίο διαθέτει τις δικές του αυτόνομες ναυτικές δυνάμεις και μπορεί να πραγματοποιήσει σποραδικές και γρήγορες επιθέσεις. Στην περίπτωση μιας εντεινόμενης ιρανικής παρουσίας στον Περσικό οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους πιθανότατα θα αντιδράσουν. «Είναι συνταγή για σύρραξη, ακόμη και διεθνή» λέει ο ειδικός σε θέματα άμυνας Τζόναθαν Μάρκους.
06 Τι στάση τηρούν οι σύμμαχοι των ΗΠΑ και του Ιράν;
Αν εξαιρέσουμε τη Σαουδική Αραβία και το Ηνωμένο Βασίλειο που υιοθέτησαν τις κατηγορίες της Ουάσινγκτον προς την Τεχεράνη για τις επιθέσεις στα δεξαμενόπλοια, οι σύμμαχοι των ΗΠΑ προτίμησαν να κρατήσουν απόσταση ασφαλείας. Το Ισραήλ, παρότι επίσης θεωρεί υπεύθυνη την Τεχεράνη, κρατά χαμηλό προφίλ μη θέλοντας να ανάψει το φιτίλι για την κατά μέτωπο σύγκρουση των δύο δυνάμεων. Ο επικεφαλής του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτιέρες πρότεινε τη διενέργεια ανεξάρτητης έρευνας, ενώ ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο
Μας συνέστησε προσοχή προειδοποιώντας για τις καταστροφικές συνέπειες ενός νέου πολέμου στη Μέση Ανατολή.
Το Κρεμλίνο έχει πάρει ανοιχτά το μέρος του Ιράν για τις επιθέσεις υιοθετώντας την επιχειρηματολογία ότι κάποιος «τους την έστησε», ενώ το Πεκίνο πρότεινε αυτοσυγκράτηση σε όλες τις πλευρές λέγοντας ότι «κανείς δεν θέλει πόλεμο».
