Συμπληρώνονται 30 χρόνια από την πτώση του «Σοσιαλισμού που υπήρξε». Εβδομήντα και πάνω χρόνια μέτρησε ο αιώνας των κομμουνιστών (1917-1991). Αφησε νίκες και πλούσιες κληρονομιές που άλλαξαν ριζικά τον κόσμο. Αφησε και αγριότητες που έβλαψαν την υπόθεση του μεγαλύτερου κοινωνικού πειράματος που γνώρισε η Ιστορία. Σε νερά αχαρτογράφητα έπλευσε.
Το νέο σύστημα επέδειξε αλματώδεις ρυθμούς ανάπτυξης της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής, σημαντικά επιτεύγματα στην επιστήμη, δωρεάν, καθολική υγεία και Παιδεία. Αλλά και –ομολογημένες πλέον- υστερήσεις στον τομέα των ελευθεριών, των πολιτικών δικαιωμάτων όπως και της επάρκειας αγαθών.
Στο βιβλίο 100 σελίδων του Hot.Doc History που κυκλοφορεί την Κυριακή με το Documento αναζητούμε τα αίτια, τις διαδικασίες, τις πορείες ανθρώπων και κοινωνιών που οδήγησαν στην μεγάλη οπισθοχώρηση. Μακριά από μανιχαϊσμούς. Εξηγήσεις όπως η (αδιαμφισβήτητη) υπονόμευση του ιμπεριαλισμού ή η εσωτερική προδοσία περισσότερο συσκοτίζουν παρά ερμηνεύουν. Πιο ψύχραιμη και ουσιαστική είναι η αποτίμηση με βάση το προπολεμικό καθεστώς τρόμου, την οικονομική και πολιτική κρίση μετά το ΄70 που οδήγησαν σε επιδείνωση της κατάστασης με ελλειματικές υπηρεσίες, κλοπές της παραγωγής, αφήνοντας τα τσιτάτα της ηγεσίας κενά περιεχομένου.
Στον Γκορμπατσόφ χρεώνονται –και δικαίως– πολλά. Ομως δεν αρκεί να τον βλέπουμε σαν «πιτσαδόρο» κι όχι σαν εκπρόσωπο ενός συστήματος που είχε έρθει αντιμέτωπο με τα αδιέξοδα του. Πρέπει να τού πιστωθεί το «ελάχιστο»: η κάθοδος από την ισορροπία τρόμου, η ειρηνική κατάβαση από το ηφαίστειο των 10.000 πυρηνικών κεφαλών και των 18.000 σοβιετικών τανκς στην Ευρώπη. Και στους κομμουνιστές πρέπει αναγνωριστεί πως έκλεισαν τον 20ό αιώνα χωρίς να προκαλέσουν μια ασύλληπτη αιματοχυσία. Μετρώντας τρεις νεκρούς στη διάρκεια ενος οπερετικού πραξικοπήματος λίγων γηραλέων στρατηγών, τη στιγμή που ο κάθε δικτάτορας μπορεί να ξαπλώσει 500 διαδηλωτές, νεκρούς στο οδόστρωμα.
«Η ύπαρξή της ΕΣΣΔ –κατά τον Φιντέλ Κάστρο- ήταν τόσο σίγουρη σαν την ανατολή του ήλιου. Γιατί ήταν μια τόσο στέρεη, τόσο ισχυρή χώρα που είχε επιβιώσει από τόσο ακραίες δυσκολίες» Κι όμως. Η κατάρρευση μπορεί να οδήγησε στη διάψευση των προσδοκιών πολλών γενεών που αγωνίστηκαν για ένα καλύτερο αύριο, η ελπίδα όμως για ένα πολιτικό σύστημα με δικαιοσύνη και ευημερία των πολλών παραμένει ζωντανή.
