«Και τους κυρίεψαν όλους τους Τούρκους παντού οι Ελληνες και λευτέρωσαν αυτά τα μέρη. Ο πόλεμος έγινε το 1821, Γιουνίου 18. Ελληνας δεν σκοτώθηκε κανένας» διαβάζω στη σελ. 45 του πρώτου τόμου των «Απομνημονευμάτων» του στρατηγού Μακρυγιάννη (εκδ. Εστία). Διακόσια τέσσερα χρόνια κύλησαν και, ευλόγως, είναι πλούσια η βιβλιογραφία για το έπος.
Θα σας συστήσω, λοιπόν, μια συστάδα έργων που σχετίζονται με το 1821. Οταν γνωρίζουμε το παρελθόν μας, μπορούμε να νοηματοδοτήσουμε καλύτερα το παρόν και να κάνουμε σχέδια για το μέλλον.
Ο αείμνηστος φίλος μας Κωστής Παπαγιώργης (1947-2014) νοιάστηκε πολύ για τον Αγώνα και μας πρόσφερε τέσσερα σχετικά πονήματα, όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Το πρώτο, ο «Κανέλλος Δεληγιάννης», κυκλοφόρησε το 2001 και θίγει, μέσα από τον κεντρικό του ήρωα, τον κοτζάμπαση της Γορτυνίας, την κλασική μας νόσο: τη φαγωμάρα. Στο δεύτερο, με τίτλο «Τα καπάκια» (2003), ο Παπαγιώργης καταγίνεται διεξοδικά με τις μυστικές συμφωνίες των οπλαρχηγών της Ρούμελης με τους Τούρκους. Κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου οι λεγόμενοι «αληπασαλήδες» (Γιώργος Βαρνακιώτης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Οδυσσέας Ανδρούτσος). Το τρίτο, «Εμμανουήλ Ξάνθος – Ο Φιλικός», (2005) μας ξεναγεί στην ιστορία της Φιλικής Εταιρείας. Τέλος το τέταρτο, «Κατάλοιπα του ’21», εκδόθηκε το 2021, εφτά χρόνια μετά την εκδημία του συγγραφέα και απαρτίζεται από κείμενά του, άλλα ανολοκλήρωτα και αδημοσίευτα, άλλα δημοσιευμένα σε έντυπα («Αρδην», «Ο Kόσμος του Επενδυτή» και «Lifo»).
Το 2021 ο Παντελής Μπουκάλας εστιάζει στον βίο του ήρωα της επανάστασης Γεωργίου Καραϊσκάκη, συνθέτοντας την «αυτοβιογραφική εικασία», ένα πεζογράφημα θεατρικής μορφής με τίτλο «Το μάγουλο της Παναγίας» (εκδ. Αγρα).
Εξόχως ενδιαφέρων είναι ο τόμος «Με την πένα σπαθί» (εκδ. Πατάκη, 2024) που επιμελήθηκε η Σοφία Ντενίση και που στεγάζει κείμενα Ελληνίδων του 19ου αιώνα για τον Αγώνα, γραμμένα ανάμεσα στα 1824 και 1907. Αξίζει να παραθέσω τα ονόματά τους: Μαντώ Μαυρογένους, Ευανθία Καΐρη, Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αγγελική Πάλλη-Μπαρτολομέι, Αντωνούσα Καμπουράκη, Μελπομένη Χ. Καπετανάκη, Ελένη Γουσίου, Αιμυλία Θ. Βελλιανίτου, Μαριέττα Μπέτσου, Αγανίκη Μαζαράκη, Ελένη Γεωργίου και Ευγενία Ζωγράφου.
Από τις εκδόσεις Πατάκη επίσης, τον Δεκέμβριο του 2020, κυκλοφόρησε η ογκώδης, 626 σελίδων, ανθολογία «Η ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821», πολύτιμο έργο του Κώστα Σταμάτη που εκκινεί από το δημοτικό τραγούδι, περνάει στον Κάλβο και τον Σολωμό και φτάνει ως τον Μιχάλη Κατσαρό, τον Γιώργο Μακρόπουλο, τον Αντώνη Σκιαθά και άλλους σημερινούς ποιητές.
«Βέβαια, βέβαια, παλικαρά, υπήρξες Αχιλλέας/ κι άλλοι πολλοί γενναίοι μαζί, συμπεριλαμβανομένου του γεωπόνου/ Αρη Βελουχιώτη./ Βέβαια, βέβαια, παλικαρά, η πράξη της εξέγερσης είναι όπως πάντα μία· όμως εκείνο που εκτίθεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο έχει τη/ μεγαλύτερη χάρη» διαβάζουμε στη σελ. 480 του τόμου όπου ανθολογείται απόσπασμα από την «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη» που υπογράφει ο μακαρίτης φίλος Γιώργος Μπλάνας.
Και στη σελ. 377 το καίριο ποίημα του Ντίνου Χριστιανόπουλου: «καημένε Μακρυγιάννη νά ’ξερες/ γιατί το τζάκισες το χέρι σου/ το τζάκισες για να χορεύουν σέικ/ τα κωλόπαιδα».
Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησε το 2020 το έργο του ιστορικού David Brewer «Η φλόγα της ελευθερίας, 1821-1833», όπου ιστορείται η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τη δράση του λόρδου Βύρωνα, του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του Μακρυγιάννη, του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και άλλων, καθώς επίσης και οι μηχανορραφίες των μεγάλων δυνάμεων.
Σημαντική είναι η εργασία του Δημήτρη Ψαρρά «Πώς συλλογάται ο Ρήγας: Επιστροφή στις πηγές» (εκδ. Πόλις, 2020) όπου εξοικειωνόμαστε με το απελευθερωτικό όραμα του Ρήγα Βελεστινλή και «το πολιτικό του σχέδιο για μια πολιτειακή συγκρότηση της απελευθερωμένης Ελλάδας και των Βαλκανίων με βάση τα πιο προωθημένα προτάγματα του ριζοσπαστικού Διαφωτισμού».
Με διακόσια σύντομα πυκνά κείμενα παρουσιάζεται η προεπαναστατική, επαναστατική και μετεπαναστατική περίοδος στο βιβλίο του Παύλου Κουτουζή «Τα μικρά της επανάστασης» (εκδ. Διόπτρα, 2021).
Τέλος, από τις εκδ. Ιανός κυκλοφόρησε το 2024 ένα διπλό αφιέρωμα με τίτλο «Το ζωντανό “1821”» που αρχικά είχε δημοσιευτεί στα τεύχη 33 (Σεπτέμβριος 2021) και 35 (Νοέμβριος 2021) του ηλεκτρονικού περιοδικού Χάρτης. Την επιμέλεια είχαν ο Νικήτας Σινιόσογλου στο πρώτο μέρος (κείμενα για τα διακόσια χρόνια από το ’21) και η Ελίζα Αννα Δελβερούδη στο δεύτερο (το 1821 μέσα από το θέατρο και τον κινηματογράφο).
Κλείνω με αποσπάσματα από το ποίημα του Αντώνη Σκιαθά «Ωδή στον λεύτερο Δυσσέα», που αντλεί την έμπνευσή του από τον ήρωα Οδυσσέα Ανδρούτσο: «Την άνοιξη ανθίζει η Ρούμελη ψυχές/ αλλιώτικες,/ που έχουν κοπεί στον κάμπο/ Στη Χαϊνίτσα νίβονται, χρόνους πολλούς,/ λευκοντυμένοι οι εκατόν δεκαεπτά/ που στάθηκαν στο Χάνι της Γραβιάς/ στου Στρατηγού το πλάι».
Face Control
Είναι η ψυχή της ποίησης στην υπέροχη Τρίπολη όπου συγκεντρώνει δημιουργούς απ’ όλη τη χώρα για την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, συμβάλλοντας έτσι στη διάδοση του λυρικού λόγου στην πόλη του, και τον θαυμάζω όχι μόνο για την επιμονή του στη τέχνη της Ερατώς αλλά και για τα λίαν ευφάνταστα εικαστικά του έργα καθώς επίσης και για την προσήλωσή του στον κινηματογράφο, μιας και ο πατέρας του ήταν μηχανικός προβολής ταινιών κι ο ίδιος μεγάλωσε στην καμπίνα όπως ο ήρωας του Τορνατόρε στο «Σινεμά ο Παράδεισος»· «Στη θάλασσα περπάτησες/ Να νιώθεις/ Μόνη/ Αθέατη/ Παραδομένη/ Δακρύζοντας τις ηδονές σου» γράφει ο Γιώργος Δ. Αναγνώστου στο βιβλίο «Η πολυθρόνα της λύπης» (εκδ. Ιωλκός).
