Ο δεύτερος τόμος της σειράς Μυθ-Ιστορία για τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 είναι αφιερωμένος στις κοινωνικές δυνάμεις-μοχλούς που κίνησαν την ιστορία ή την μπλόκαραν για να ξεκινήσει η πρώτη επανάσταση σε ευρωπαϊκό έδαφος τον 19ο αιώνα των ριζικών αλλαγών με τη δημιουργία εθνικών κρατών.
Οι αφορισμοί είναι εύκολοι, ειδικά αν αυτός που τους διατυπώνει έχει τουλάχιστον επιφανειακή γνώση της Ιστορίας και υπόβαθρο που του επιτρέπει να διανθίζει τον λόγο του με αποσπάσματα από ρήσεις μεγάλων αντρών και γυναικών.
Σε αυτήν τη βάση κάποιος αφοριστής θα μπορούσε με μια μονοκοντυλιά να διαγράψει τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι προύχοντες (κυρίως του Μοριά) στην προετοιμασία της Επανάστασης του Εικοσιένα, να σταθεί σκεφτικός απέναντι στους νησιώτες καραβοκύρηδες στη διάρκεια του Αγώνα και να απαξιώσει το αποτύπωμα των εμπόρων στη διαδικασία συγκρότησης εθνικής συνείδησης.
Όμως η Ιστορία δεν έχει μόνο μία ανάγνωση και επιδέχεται πολλές ερμηνείες μέσω των οποίων επαναξιολογούμε τη δράση των κοινωνικών ομάδων και των εκπροσώπων τους.
Στην έκρηξη τέτοιων γεγονότων δεν υπάρχει μαύρο – άσπρο. Η αποτίμηση γίνεται στον ρόλο που έπαιξαν ο καθένας, στη δράση τους, και στο τι επιζητούσαν, πόσο εξάντλησαν τον ριζοσπαστισμό τους, αν είχαν, πόσο συμβιβάστηκαν και πόσο εμπόδισαν ή βοήθησαν στην επίτευξη του τελικού στόχου και ποιος ήταν αυτός.
Χωρίς τους κοτζαμπάσηδες δύσκολα θα έπαιρναν φωτιά οι ραγιάδες του σουλτάνου· χωρίς τους καραβοκύρηδες δεν θα υπήρχε υπεροπλία στη θάλασσα, δεν θα υπήρχαν χρήματα για ανεφοδιασμό σε τρόφιμα και πυρομαχικά· χωρίς τους εμπόρους οι νεωτερικές ιδέες του διαφωτισμού και της ανεξαρτησίας δεν θα πέρναγαν τα σύνορα της Ανατολής, η ζωντάνια και η δυναμική τους δεν θα φόρτιζε το κοινωνικοοικονομικό δυναμό των υπόδουλων αγροτών και τεχνιτών.
Ανάμεσα στα θέματα που αναπτύσσονται είναι οι σχέσεις της οθωμανικής εξουσίας με τους κοτζαμπάσηδες, οι «Τουρκοχριστιανοί» προύχοντες, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, το ναυτεμπόριο και η επανάσταση, ο ελληνικός εμπορικός κόσμος της μεσημβρινής Ρωσίας και το ’21 κ.ά.
