Πάντα οι σημαντικές επέτειοι, όπως τα 200 χρόνια από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, είναι λόγος να στοχαστούμε πάνω στην Ιστορία, να φωτίσουμε αθέατες πτυχές της και να αναδείξουμε την αλληλεξάρτηση γεγονότων, συμπεριφορών και δράσεων. Δύο βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις εκδόσεις Διόπτρα έρχονται να εισφέρουν στη σχετική επιστημονική συζήτηση και να συμβάλλουν στην κατανόηση της σημαντικής αυτής ιστορικής συγκυρίας.
Το πρώτο βιβλίο «Ενάντια σε φρούρια και τείχη – 1821. Μια µικρή εισαγωγή για την Ελληνική Επανάσταση» του καθηγητή Σύγχρονης Πολιτικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Γιώργου Μαργαρίτη ιχνηλατεί τους όρους και το πλαίσιο στο οποίο ευνοήθηκε η επανάσταση. Ξεκινά από την πορεία που οδήγησε στη σύλληψη της επαναστατικής ιδέας και ολοκληρώνεται στην πρώτη υλοποίηση των αρχικών προθέσεων και σχεδιασμών.
Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή του βιβλίου, ο χρονικός αυτός προσδιορισμός είναι περισσότερο από επαρκής για να τεθούν συγκεκριμένα ερωτήματα αλλά και γενικότεροι προβληματισμοί. Πως γεννιούνται οι ιδέες, πως οι ιδέες γίνονται πολιτικό σχέδιο, πως το πολιτικό σχέδιο εξασφαλίζει πολιτικά εργαλεία, πως φτάνουμε σε μια Επανάσταση, πως ξεκινά ένας πόλεμος επαναστατικός, πως συμπλέκονται ιδέες, σχέδια, καταστάσεις, ανάγκες, ισορροπίες, φόβοι, απειλές, ελπίδες σε τρόπο ώστε να δημιουργήσουν θεσμούς, να κτίσουν μηχανισμούς, να στεριώσουν, με την μορφή Κράτους μια νέα εξουσία.
Ο ιστορικός ακολουθεί τα βήματα των Φαναριωτών στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, παρουσιάζοντας τις μεταβολές της γαιοκτησίας στον ευρύτερο ελληνικό χώρο και την αυξημένη κινητικότητα των Ρωμιών. Τα νέα αυτά κέντρα του ελληνισμού είναι που προσφέρονται για την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το 1814 από τρία άσημα φαινομενικά πρόσωπα, τον Νικόλαο Σκουφά, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Εμμανουήλ Ξάνθο, μια παρέα εμπόρων και υπαλλήλων με κοινό όραμα την ελεύθερη πατρίδα και κοινό παρελθόν τη συμμετοχή σε μασονικές στοές και οργανώσεις που συνέχιζαν το όραμα της Εταιρείας του Ρήγα Βελεστινλή. Στον πυκνό και δημιουργικό ιστορικό χρόνο της Επανάστασης αναζητείται ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνεται ο στρατός, ως εργαλείο της νέας εξουσίας, η οικονομία πολέμου της νέας κατάστασης και το «προνόμιο» της πολεμικής συμμετοχής.
Το βιβλίο τελειώνει με την άλωση της Τριπολιτσάς, ένα γεγονός που ολοκλήρωνει αυτό που ονομάστηκε «εθνική παλλιγεννεσία». Η κατάλυση της οθωμανικής κυριαρχίας στο στρατηγικό κέντρο της Επανάστασης, το Μωριά, σήμαινε ότι η Ελλάδα, ως ανεξάρτητη πολιτική οντότητα απέκτησε θεμέλια πάνω στα οποία θα μπορούσε να κτιστεί Κράτος. Το έργο αποτελεί μια αξιόλογη μελέτη η οποία εμβαθύνει στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος παρέχοντας σχήματα κατανόησης και ερμηνείας.
Μπορείτε να ακούσετε και podcasts από το βιβλίο
Το δεύτερο βιβλίο «1821: Γυναίκες και Επανάσταση» της ιστορικού Βασιλικής Λάζου, διδάσκουσας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, φιλοδοξεί να εισφέρει στη συζήτηση για τη θέση, το ρόλο και τη συμμετοχή των γυναικών, επώνυμων και κυρίως ανώνυμων, στην Επανάσταση και τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Η γυναικεία συμμετοχή έχει κατά κύριο λόγο παρουσιαστεί ως μέρος μιας συντηρητικής αντίληψης που συμπληρώνει την εικόνα του ανδρικού ηρωισμού.
Σε μια εποχή με έντονες και συνεχείς στρατιωτικές εξελίξεις, πολιτικές ανακατατάξεις, διχογνωμίες και έριδες λίγα πραγματικά γνωρίζουμε για τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία εμπλέκεται συνολικά στην πολεμική προσπάθεια, για το πώς ουσιαστικά όλα τα μέλη της, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, βίωσαν την οδυνηρή καθημερινότητα του πολέμου αλλά και την ανάταση της επανάστασης. Η συγγραφέας διερευνά τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες ενέτασσαν τη ζωή τους στη δυναμική της επαναστατικής κοινωνίας. Αναδεικνύει τις συλλογικές συνθήκες, τους μηχανισμούς και τα ήθη που διαμόρφωσαν τις πραγματικότητες του βίου τους. Μέσα από μια προσεκτική ανάγνωση των μαρτυριών και της βιβλιογραφίας αναζητούνται οι απλές και καθημερινές γυναίκες που βρέθηκαν στη δίνη των γεγονότων, ιχνηλατούνται οι πράξεις και η στάση τους απέναντι στον θάνατο, το φόβο και την πείνα. Παρουσιάζεται η γυναικεία συμμετοχή στην προετοιμασία του Αγώνα, οι Φαναριώτισσες και οι διανοούμενες, οι Οθωμανές και οι Ελληνίδες μέσα και έξω από την πολιορκημένη Τριπολιτσά και τα άλλα κάστρα του Μοριά, στο πολιορκημένο Μεσολόγγι και την κατεστραμμένη από τις επιδρομές του Ιμπραήμ Πελοπόννησο. Γίνονται αναφορές στον έρωτα και τη σεξουαλική ζωή, την πορνεία, τους γάμους και τα προξενιά στα χρόνια της Επανάστασης. Ιχνηλατούνται οι πορείες επώνυμων και διάσημων γυναικών, όπως η Μπουμπουλίνα και η Μαυρογένους αλλά και πώς χριστιανές και μουσουλμάνες στην Πελοπόννησο, τη Νάουσα, τη Χίο, τα Ψαρά, την Κάσο και την Αθήνα αντιμετωπίστηκαν ως λεία πολέμου και εμπόρευμα για τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Με φόντο τις πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του ελληνικού κράτους, θίγονται ζητήματα μέριμνας για τους πρόσφυγες και τις χήρες των αγωνιστών, τη γυναικεία εκπαίδευση και την απουσία των γυναικών από την πολιτική ζωή και τα πολιτειακά κείμενα του Αγώνα. Και τελικά επιχειρείται απάντηση στο ερώτημα: τι άλλαξε στη ζωή των γυναικών από την οθωμανική κοινωνία στο δρόμο προς το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος;
Η επανεξέταση του παρελθόντος αποτελεί μια ευκαιρία να αναλογιστούµε τη µοίρα της πατρίδας µας, να µελετήσουµε το χθες και να φωτιστούµε από αυτό ώστε να οργανώσουµε τον αυριανό µας κόσµο. Στη σημαντική αυτή επετειακή συγκυρία των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821 τα γραμμένα με απλό και γλαφυρό λόγο βιβλία του Γιώργου Μαργαρίτη και της Βασιλικής Λάζου αποτελούν σημαντικούς οδηγούς για να κατανοήσουμε το παρελθόν και να σχεδιάσουμε το μέλλον.
