Η Αλλαγή σημάδεψε ανεξίτηλα τις μεταγενέστερες δημοκρατικές εξελίξεις στη πατρίδα μας.
18 Οκτώβρη 1981, το ΠΑΣΟΚ γίνεται Κυβέρνηση με το συντριπτικό ποσοστό 48,07 του εκλογικού σώματος και ο λαός περνάει από την εποχή του φόβου στα χρόνια της ελπίδας, οι πολίτες β’ και γ’ κατηγορίας για όλη τη μετεμφυλιακή περίοδο βγαίνουν από το περιθώριο της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής και «εισβάλουν» ορμητικά σε όλους τους αρμούς της εξουσίας χωρίς να ανοίξει ούτε … μια δεξιά μύτη, αφού τα εθνικόφρονα ζορμπαλίκια μπαίνουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τουλάχιστον για νια δεκαετία.
Η ειρηνική είσοδος των μη προνομιούχων στα άδυτα εξουσιαστικών μηχανισμών είναι η σημαντικότερη προσφορά του Ανδρέα Παπανδρέου στην ελληνική κοινωνία. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα ανοίγουν διάπλατα οι δρόμοι για τη λαϊκή συμμετοχή στο κοινωνικονομικό γίγνεσθαι και στα πολιτικά δρώμενα, επουλώνονται οι πληγές του εμφυλίου πολέμου, με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και άλλα σχετικά μέτρα, διευρύνεται και εμβαθύνεται η Δημοκρατία όχι μόνο με την αποκατάσταση της ισονομίας αλλά με τον συνταγματικά επιβεβλημένο έλεγχο της δημοκρατικά εκλεγμένης Κυβέρνησης επί όλων των μέχρι τότε άβατων για τους πολλούς και περιθωριοποιημένους πολίτες τομέων της εξουσίας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν ανέχθηκε να λειτουργεί στους σκοτεινούς διαδρόμους της παραεξουσίας κανένας μηχανισμός εκτός ελέγχου της δημοκρατικά εκλεγμένης Κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.
Προς επίτευξη εθνικής συμφιλίωσης αναγνωρίσθηκε το ΕΑΜ ως οργάνωση Εθνικής Αντίστασης και οι αγωνιστές του απέκτησαν δικαιώματα, όπως τα μέλη άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, πολτοποιήθηκαν οι φάκελοι φρονημάτων, σε Ασφάλεια και ΚΥΠ για χιλιάδες πολίτες, επαναπατρίσθηκαν πολιτικοί πρόσφυγες στις πρώην κομμουνιστικές χώρες από τον εμφύλιο πόλεμο.
Με την ενοποίηση της Αστυνομίας Πόλεων και της Χωροφυλακής στην Ελληνική Αστυνομία καταργήθηκε η Χωροφυλακή, που ταυτιζόταν με αυταρχικές πρακτικές των Κυβερνήσεων της Δεξιάς και έτσι εξαφανίσθηκε ο κυρίαρχος στην επαρχία «φόβος του χωροφύλακα».
Μετά από ανελέητη σύγκρουση με τις δυνάμεις της Δεξιάς, υλοποιήθηκαν μέτρα όπως:
– ο εκδημοκρατισμός του συνδικαλιστικού κινήματος αλλά και των Ενόπλων Δυνάμεων,
– το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ), που έσωσε τους πολίτες στη πρόσφατη πανδημία παρά την εγκατάλειψη του από την νεοφιλελεύθερη Δεξιά,
– το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ),
– η εδραίωση του κοινοβουλευτισμού με τη Συνταγματική Αναθεώρηση του 1985-1986,
– η μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου με την ισότητα των δύο φύλων, την κατάργηση της προίκας, τη νομιμοποίηση του πολιτικού γάμου,
– οι αλλαγές στην εκπαίδευση με την κατάργηση της ομοιόμορφης σχολικής ενδυμασίας και του επιθεωρητή εκπαίδευσης, τη συμμετοχή γονέων και δασκάλων στη μαθητική ζωή, το μονοτονικό σύστημα, κλπ., καθώς και την κατάργηση της έδρας στα ΑΕΙ, την θέσπιση 4 βαθμίδων Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού, την συμμετοχή διδασκόντων και διδασκομένων στη διοίκηση κ.ά.,
– η ψήφος στα 18 έτη,
– οι μεταρρυθμίσεις στο Εργατικό Δίκαιο με προστασία συνδικαλιστικής ελευθερίας και δράσης, θεσμοθέτηση συλλογικών διαπραγματεύσεων, υποχρεωτική διαιτησία, αναγνώριση του εργατικού ατυχήματος,
– εξανθρωπιστικές παρεμβάσεις στο σωφρονιστικό σύστημα,
– η κατάργηση μεταξικών και μετεμφυλιοπολεμικών νόμων, όπως περί κατασκοπείας και τεντιμποϊσμού, κ.α. καθώς και ποινικών διατάξεων, όπως περιύβριση αρχής, κλπ.
Η ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης και της εγχώριας παραγωγής με την δραστική αναδιανομή εισοδήματος υπέρ των ασθενέστερων τάξεων δέχθηκε σφοδρή πολεμική με ταξικά χαρακτηριστικά. Ακόμα και σήμερα η κοινή γνώμη βομβαρδίζεται από συστημικά ΜΜΕ με τη ψευδολογία ότι ο Α. Παπανδρέου ευθύνεται και για την χρεοκοπία το 2009 και την επιβολή των Μνημονίων.
Αντίπαλοι εκτός ΠΑΣΟΚ και εχθροί εντός ΠΑΣΟΚ επικεντρώνουν τα δηλητηριώδη βέλη τους στην αύξηση πληθωρισμού, δημοσίων δαπανών και δημόσιου χρέους, μολονότι τα στατιστικά στοιχεία ΔΝΤ, Eurostat και ΕΛΣΤΑΤ ανατρέπουν τους ισχυρισμούς τους.
Χαρακτηριστικά αναφέρονται τα εξής:
α) Το ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο 1981 παρέλαβε πληθωρισμό στο 24,2% και τον Ιούνιο 1989 παρέδωσε πληθωρισμό το 13,1%, ο οποίος το 1990 επί συγκυβέρνησης ΝΔ και Συνασπισμού εκτινάχθηκε στο 20,4% και το 1991 ήταν 19,5%.
β) οι δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ το 1980 ήταν 30% και το 1990 γύρω στο 50%.
γ) το δημόσιο χρέος από 18-10-1981 έως 23-11-1989 αυξήθηκε κατά 33,14% με μέση ετήσια αύξηση 4,14%, ενώ από 13-10-1993 έως 22-1-1996 αυξήθηκε συνολικά κατά 1,05% με μέση ετήσια αύξηση 0,34%.
Αντίθετα την περίοδο 1989 – 1993, που στις δύο συμμαχικές κυβερνήσεις κυριαρχούσε η ΝΔ, η οποία μετέπειτα σχημάτισε μονοκομματική Κυβέρνηση, δηλαδή σε λιγότερο από 4 χρόνια, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 40,47% με μέση ετήσια αύξηση 9,04% και εκτινάχθηκε στο 100,2% του ΑΕΠ.
Επίσης το δημόσιο χρέος αυξήθηκε συνολικά από την ένταξη στην Ευρωζώνη, ήτοι από το 2002 έως το 2009 κατά 21,89% με μέση ετήσια αύξηση 4,42% από το 2008 μέχρι σήμερα κατά 49,89% με μέση ετήσια αύξηση 5%.
Κοντολογίς, στα 11 χρόνια με Πρωθυπουργό τον Α. Παπανδρέου το δημόσιο χρέος αυξήθηκε συνολικά κατά 33% και ετήσια 3,1% έναντι πολύ μεγαλύτερης αύξησης αυτού τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλα κράτη στην Ευρωζώνη σε άλλες χρονικές περιόδους (Βλέπε: https://www.imf.org/external/ pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx)
Τα παραπάνω συνέβησαν σε ένα δυσμενές εσωτερικό και διεθνές οικονομικό περιβάλλον, εξαιτίας της ύφεσης μετά τη 2η πετρελαϊκή κρίση. Εξάλλου η περίφημη Έκθεση του τότε Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης Γ. Ράλλη, Ευάγγελου Αβέρωφ για την Ελληνική Οικονομία, ουδεμία αμφιβολία αφήνει για την «καμένη γη», που παρέλαβε η Κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ.
Παρ’ όλα αυτά, όμως, ο Α. Παπανδρέου προχώρησε σε αυξήσεις των κατώτερων μισθών και ημερομισθίων κατά 60% και σε διπλασιασμό των κατώτατων συντάξεων του Δημοσίου, ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΤΕΒΕ κλπ., με συνέπεια μια βίαιη ανακατανομή εισοδήματος υπέρ των αδυνάτων, που «έφαγαν για πρώτη φορά γλυκό ψωμί στη σκληρή ζωή τους», κατά τον ελάχιστα φιλοπαπανδρεϊκό οικονομικό αναλυτή Ν. Νικολάου. (Βλ. Ν. Νικολάου: «Πρόσωπα της Οικονομίας», Εκδ. Λιβάνη 2008, σελ. 121 επομ.)
Παράλληλα θεσπίσθηκε εβδομαδιαία εργασία 5 ημερών και 40 ωρών, ετήσια άδεια 4 εβδομάδων, φορολογικές ελαφρύνσεις μισθωτών, αυξήθηκαν τα οικογενειακά επιδόματα κατά 100%, τέθηκαν φραγμοί στις ομαδικές απολύσεις, κυρώθηκε η 135 Διεθνής Σύμβαση Εργασίας και ίσχυσαν κανόνες υγιεινής και ασφάλειας εργασίας.
Παρά το κόστος αυτών των μέτρων η οικονομία δεν εκτροχιάσθηκε, ενώ υψώθηκε ανάχωμα προστασίας για να μην επιστρέψουν στη μιζέρια του κοινωνικού περιθωρίου οι μη προνομιούχοι και θεμελιώθηκε το μέχρι τότε ανύπαρκτο κοινωνικό κράτος.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία την περίοδο 1981 – 1989 το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων βελτιώθηκε, αφού το κατά κεφαλήν πραγματικό εισόδημα σε δολάρια ΗΠΑ από 13.443 το 1981 αυξήθηκε σε 14.148 το 1989, δηλαδή υπήρξε συνολική αύξηση 5,2%.
Στην εξωτερική πολιτική ο Α. Παπανδρέου χάραξε μια ανεξάρτητη πολυδιάστατη πορεία, με οδηγό τη θέση ότι «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» κινήθηκε έναντι των ΗΠΑ και της τότε ΕΟΚ, αλλά και των κρατών του «αδέσμευτου κόσμου», του υπαρκτού σοσιαλισμού και των Βαλκανίων. Με γνώμονα το εθνικό συμφέρον επαναπροσδιόρισε τις προτεραιότητες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής με επίκεντρο την απειλή της Τουρκίας και όχι των βορείων γειτόνων. Τον Φεβρουάριο του 1982 με την πρώτη επίσημη επίσκεψη Έλληνα Πρωθυπουργού στη Κύπρο μετά την εισβολή του Αττίλα και την τουρκική κατοχή καταδεικνύει σε Κύπριους, Τούρκους και στο διεθνή παράγοντα τη συμπαράταξη της Ελλάδας με τον Κυπριακό Ελληνισμό, που επιβεβαιώνεται με το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας και Κύπρου.
Το 1987 κινητοποιεί της Ένοπλες Δυνάμεις για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων με μόνη την αναγγελία διενέργειας ερευνών στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου από το τουρκικό σκάφος «Σισμίκ» με συνέπεια την άμεση τουρκική αναδίπλωση.
Την 24-2-1994 αναγνωρίζεται από την Βουλή η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου παρά τις τουρκικές αντιδράσεις.
Η αταλάντευτη στάση στα εθνικά ζητήματα σε συνδυασμό με την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων είχε απήχηση στους Αξιωματικούς και Υπαξιωματικούς, η οποία διευκόλυνε τον απογαλακτισμό τους από τα ακροδεξιά και χουντικά κατάλοιπα και την προσήλωσή τους στη δημοκρατική νομιμότητα.
Στην τότε ΕΟΚ ο Ανδρέας Παπανδρέου αγωνίσθηκε για «να γεφυρωθούν οι διαπεριφερειακές ανισότητες και να ενισχυθούν οι χώρες του Νότου», ενώ τον Ιανουάριο του 1985 με την απειλή veto στην είσοδο Ισπανίας και Πορτογαλίας στην ΕΟΚ υιοθετούνται τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ) από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το Μάρτιο 1985, που εγκαινίασαν την ευρωπαϊκή διαρθρωτική πολιτική, η οποία το 1988 αποκρυσταλλώθηκε στο πρώτο «Πακέτο Ντελόρ».
Η καλύτερη αποτίμηση της ευρωπαϊκής πολιτικής του Α. Παπανδρέου έγινε από την σκληρή πολέμια των σοσιαλιστικών ιδεών και των κοινοτικών παροχών στα κράτη του Νότου, Μ. Θάτσερ, η οποία είχε πει:
«Δεν τον συμπάθησα ποτέ, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του».
Δημιούργησε στέρεους δεσμούς με τον αραβικό κόσμο και τον ηγέτη της P.L.O., Γιασερ Αραφάτ, και υποστήριξε την ίδρυση ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους.
Πρωτοστάτησε στην Πρωτοβουλία των 6 Ηγετών των 4 Ηπείρων για την Ειρήνη και τον Αφοπλισμό μαζί με Ούλαφ Πάλμε, Ίντιρα Γκάντι, Ραούλ Αλφονσίν, Μιγκέλ Ντελαμαντρίτ και Τζούλιους Νιερέρε.
Η Αλλαγή μετά την 18-10-1981 με τις επιπτώσεις της στη ζωή των πολιτών μετέβαλε ριζικά τον συσχετισμό δυνάμεων στην Ελλάδα, έπληξε καίρια τα συμφέροντα του κατεστημένου και σημάδεψε ανεξίτηλα τις μεταγενέστερες δημοκρατικές εξελίξεις στη πατρίδα μας.
Οι μέχρι τότε νομείς της εξουσίας μαζί με τους «νταβατζήδες» της οικονομικής και μιντιακής εξουσίας καθώς και τους κάθε λογής βαστάζους τους ουδέποτε συγχώρησαν στον Ανδρέα Παπανδρέου αυτό το «έγκλημα καθοσιώσεως», δηλαδή την απομάκρυνση από τα κέντρα εξουσίας, που τους στέρησε την απόλαυση των καρπών της ωμής εκμετάλλευσης των λαϊκών στρωμάτων. Για να υποτιμήσουν το ιστορικό αποτύπωμα της εκλογικής νίκης στις 18 Οκτώβρη 1981 και να μειώσουν το πολιτικό μέγεθος του λαοπρόβλητου ηγέτη καταφεύγουν στην πολυχρησιμοποιημένη κοινοτυπία του λαϊκισμού, αφού συγχέουν το λαϊκισμό με τη λαϊκότητα και γι’ αυτό αδυνατούν να κατανοήσουν γιατί ο Α. Παπανδρέου 25 χρόνια μετά το θάνατό του παραμένει ο πιο δημοφιλής Έλληνας Πρωθυπουργός από το 1974 μέχρι σήμερα, όπως αποδεικνύεται από όλες τις μέχρι σήμερα δημοσκοπήσεις (Βλέπε: Καθημερινή 12-12-2007, RealNews 3-1-2010 και ThePaper.gr 25-2-2013).
Ασφαλώς υπήρξαν λάθη ιδιαίτερα στο τέλος της ζωής του Ανδρέα, που κόστισαν στην προοδευτική παράταξη και στον ίδιο, πλην όμως τίποτα δεν μπορεί να διαγράψει το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο Α. Παπανδρέου και η πρώτη Ελληνική Κυβέρνηση με δημοκρατικό και σοσιαλιστικό οίστρο πέρασε με επιτυχία τη δοκιμασία της Ιστορίας.
Σήμερα όσοι εμπνευσθήκαμε αυτό το όραμα της Αλλαγής για Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία και Κοινωνική Δικαιοσύνη συνεχίζουμε μαζί με τις προοδευτικές δημοκρατικές δυνάμεις, που πυκνώνουν τις γραμμές του ΣΥΡΙΖΑ- Προοδευτική Συμμαχία υπό τον Αλέξη Τσίπρα.
Ο Γιάννης Μαντζουράνης είναι δικηγόρος και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ανασυγκρότησης του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
