Σε πολιτική διελκυστίνδα εξελίσσεται η υπόθεση της ψήφου εξωτερικού. Κυβέρνηση και αντιπολίτευση, αν και εμφανίζονται να προτάσσουν την ανάγκη να διασφαλιστεί η συμμετοχή των αποδήμων στις εθνικές εκλογές, διαγκωνίζονται για τις προτεινόμενες λύσεις. Κύρια σημεία αντιπαράθεσης αναδύονται η προσμέτρηση της ψήφου τους στο γενικό εκλογικό αποτέλεσμα και η επιστολική ψήφος. Ολα αυτά ενώ ακόμη δεν υπάρχει καταγεγραμμένος αριθμός των εκτός επικρατείας εκλογέων και οι εκτιμήσεις αποτυπώνουν μεγάλη διακύμανση.
Πρόσφατα σε δημόσιες παρεμβάσεις του ο υπουργός Εσωτερικών Τάκης Θεοδωρικάκος ανέφερε ότι οι Ελληνες που κατοικούν στο εξωτερικό και έχουν ελληνικό ΑΦΜ είναι περίπου 350.000. Όμως πέραν των χιλιάδων που έφυγαν από τη χώρα λόγω της κρίσης και των μνημονίων, οι Ελληνες όπου γης οι οποίοι έχουν δυνητικά το δικαίωμα να ψηφίσουν είναι πολλοί περισσότεροι με δεδομένο ότι όποιος έχει αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια αποκτά και εκλογικό δικαίωμα.
Η ψήφος των εκτός επικρατείας εκλογέων είναι κατοχυρωμένη θεσμικά;
Ναι, ήδη από το σύνταγμα του 1975. Μάλιστα, με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 «εισήχθη» η επιστολική ψήφος ή άλλο πρόσφορο μέσο για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την επικράτεια.
Γιατί συζητάμε σήμερα;
Το επίδικο είναι η εφαρμογή της συνταγματικής πρόβλεψης με την ψήφιση σχετικού νόμου. Εκκρεμεί εδώ και χρόνια η ρύθμιση που θα τους διευκολύνει να ψηφίζουν από το εξωτερικό χωρίς να χρειαστεί να ταξιδέψουν στην Ελλάδα.
Πόσοι ψήφοι χρειάζονται για να περάσει από τη Βουλή ο νόμος για τη διευκόλυνση των εκτός επικρατείας εκλογέων;
Διακόσιες ψήφοι. Με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε στο συνταγματικό κείμενο η ρήτρα της αυξημένης πλειοψηφίας των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών για την ψήφιση του σχετικού νόμου.
Μέχρι τώρα Ελληνες πολίτες που ζουν μόνιμα ή διαμένουν προσωρινά στο εξωτερικό σε ποιες εκλογικές διαδικασίες μπορούν να μετέχουν από τον τόπο όπου βρίσκονται;
Μόνο στις ευρωεκλογές μπορούν να ψηφίσουν και οι Ελληνες πολίτες που κατοικούν ή διαμένουν ή θα βρίσκονται την ημέρα της ψηφοφορίας σε κάποια από τις 27 λοιπές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για παράδειγμα, Ελληνες που διέμεναν σε χώρα της ΕΕ μπόρεσαν να ψηφίσουν τον Μάιο του 2019 στην περιφέρεια της οικείας ελληνικής προξενικής αρχής εφόσον είχαν υποβάλει έγκαιρα αίτηση ώστε να περιληφθούν σε ειδικό εκλογικό κατάλογο Ελλήνων κατοίκων ΕΕ. Στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές αλλά και στις γενικές βουλευτικές εκλογές μπορούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα μόνο στην Ελλάδα.
Υπάρχουν πρόσφατες εξελίξεις που διαμορφώνουν νέες συνθήκες στα της εκλογικής διαδικασίας;
Εχει ιδιαίτερη σημασία ότι κυρώθηκε από τη χώρα μας η απόφαση (ΕΕ, Ευρατόμ) 2018/994 του Συμβουλίου της 13ης Ιουλίου 2018 για την τροποποίηση της πράξης περί εκλογής των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεση και καθολική ψηφοφορία. Ορίζεται (ΦΕΚ Α΄, αρ. φύλλου 189, 12 Νοεμβρίου 2018) ότι «σύμφωνα με τις εθνικές εκλογικές διαδικασίες τους, τα κράτη-μέλη μπορούν να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για να επιτρέπουν στους πολίτες τους που διαμένουν σε τρίτες χώρες να ψηφίζουν στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο».
Γιατί τονίζεται συχνά ότι η ευρύτατη καθολικότητα της ψήφου και το δίκαιο ιθαγένειας διαφοροποιεί την περίπτωση της Ελλάδας από άλλες χώρες που έχουν επίσης ισχυρή μετανάστευση;
Οποιος έχει ελληνική ιθαγένεια έχει δικαίωμα ψήφου – εγγραφή σε δημοτολόγιο και από κει αυτοδικαίως στους εκλογικούς καταλόγους. «Στην Ελλάδα ο Κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας διαχρονικά καθιέρωνε το “δίκαιο του αίματος” (jus sanguinis), αναγνωρίζοντας μάλιστα την ελληνική ιθαγένεια σε οποιονδήποτε μπορεί να αποδείξει, σε απεριόριστο γενεαλογικό βάθος, την καταγωγή του από Ελληνα ή Ελληνίδα πολίτη». Αυτό είχε επισημανθεί και από τους ειδικούς που μετείχαν στην Επιτροπή Πουλάκη για το ζήτημα της ψήφου εξωτερικού. Παράλληλα, ισχύει θεσμικά ότι νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα. Επομένως, ο προβληματισμός εδράζεται στο ότι ένα δυνάμει μεγάλο πλήθος εκλογέων (αποδήμων) που ενδεχομένως δεν έχει επαφή με την καθημερινότητα στην Ελλάδα μπορεί να επηρεάσει ανισοβαρώς το εκλογικό αποτέλεσμα.
Τι ισχύει σε άλλες χώρες;
Δεν είναι πολλά τα κράτη που δεν έχουν νομοθετικά διαμορφώσει ρύθμιση για την ψήφο εξωτερικού: Αλβανία, Ανδόρα, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Κύπρος, Μάλτα, Μαυροβούνιο, Αγιος Μαρίνος, Ισραήλ. Σε άλλες χώρες είναι ασφυκτικό το πλαίσιο, όπως σε Ιρλανδία και Ισραήλ, όπου, σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), «μόνο μέλη διπλωματικών και στρατιωτικών αποστολών μπορούν να ψηφίζουν από το εξωτερικό». Πάντως, 38 από τα 45 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης έχουν προβλέψει τη δυνατότητα ψήφου εξωτερικού. Ομως λόγω του διαφορετικού δικαιοπολιτικού status, σε πολλές χώρες αίρεται η δυνατότητα συμμετοχής στις εκλογές (ή και αποσύρεται η απονομή ιθαγένειας) λόγω απουσίας από τη χώρα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα π.χ. 25 έτη στη Γερμανία, ενώ σε άλλες περιπτώσεις υπάρχει απαίτηση επικαιροποίησης ανά δεκαετία (Αυστρία) κ.λπ. Σε Κροατία, Γαλλία, Ιταλία και Πορτογαλία (όπως και η χώρα μας έχουν μεγάλο ποσοστό εκτός επικρατείας εκλογέων) επιλέγονται συστήματα «κλειστής εκπροσώπησης» (ορισμένος αριθμός βουλευτών «εξωτερικού» ή κατανομή εδρών εκλογικών περιφερειών εξωτερικού ανάλογα με τους εγγεγραμμένους και ψηφίσαντες) κ.ά.
Υπάρχει ένας μόνο δρόμος για τον τρόπο εκλογικής συμμετοχής των εκτός Ελλάδος εκλογέων;
Οχι. Αλλωστε όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στη μελέτη της ΕΕΔΑ για τη διευκόλυνση της άσκησης του δικαιώματος των εκτός επικρατείας εκλογέων (Δεκέμβριος 2017) εξετάστηκαν τρία μοντέλα που ισχύουν σε διάφορες χώρες:
1. Να δοθεί σε όλους τους εκτός επικρατείας Ελληνες εκλογείς η δυνατότητα να ψηφίζουν είτε με επιστολική είτε με αυτοπρόσωπη/φυσική ψήφο σε πρεσβείες, προξενεία ή άλλα ειδικώς οριζόμενα εκλογικά κέντρα του εξωτερικού.
2. Να περιοριστεί η δυνατότητα της εξ αποστάσεως άσκησης του δικαιώματος ψήφου μέσω επιστολικής ή αυτοπρόσωπης/φυσικής ψήφου στους Ελληνες που έχουν την ελληνική ιθαγένεια κατά τον χρόνο έναρξης ισχύος του εκτελεστικού του συντάγματος νόμου, εκτός από όσους αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια από τη γέννηση ή στους Ελληνες που διαμένουν εκτός Ελλάδος για λιγότερο από «x» έτη.
3. Μπορεί επιπλέον να προβλεφθεί ότι η ψήφος θα μετρά μόνο για τρεις έδρες του ψηφοδελτίου Επικρατείας και δεν θα προσμετράται για την εξαγωγή του εκλογικού μέτρου σε επίπεδο επικρατείας.
Υπάρχει κοινός τόπος μεταξύ των προτάσεων των πολιτικών κομμάτων;
Φαίνεται να αποδέχονται την προτροπή της ΕΕΔΑ που τονίζει ότι είναι αναγκαία η σύσταση ειδικών εκλογικών καταλόγων στο εξωτερικό στους οποίους να εγγράφονται οι Ελληνες πολίτες εξωτερικού που θέλουν να συμμετέχουν στις εθνικές βουλευτικές εκλογές. Κι αυτό προκειμένου να διαγραφούν οι εν λόγω εκλογείς από τους αντίστοιχους εκλογικούς καταλόγους της περιφέρειας εσωτερικού (αποφυγή τυχόν διπλοψηφιών και νοθείας της εκλογικής διαδικασίας) και προκειμένου να υπάρχει εκτίμηση του αριθμού των εκλογέων που προτίθενται να ψηφίσουν από το εξωτερικό ώστε να αποσταλεί εγκαίρως στα εκλογικά κέντρα του εξωτερικού αντίστοιχος αριθμός ψηφοδελτίων.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο αγκάθι;
Η προσμέτρηση ή όχι στο συνολικό εκλογικό αποτέλεσμα της ψήφου εξωτερικού και η αποδοχή ή όχι της επιστολικής ψήφου σε αντίστιξη προς την αυτοπρόσωπη παρουσία κατά την ψηφοφορία.
Τι λένε τα κόμματα
ΝΔ
Στον πυρήνα της πρότασής της –δεν έχει επισήμως δημοσιοποιηθεί ακόμη– βρίσκεται η πρόβλεψη να προσμετράται στο εκλογικό αποτέλεσμα των κομμάτων συνολικά η ψήφος των Ελλήνων εκτός επικρατείας. Κρίνει ότι αλλιώς θίγεται η ισοτιμία της ψήφου εντός και εκτός επικρατείας εκλογέων και προκύπτουν ζητήματα αντισυνταγματικότητας. Επίσης προτείνει την επιστολική ψήφο.
ΣΥΡΙΖΑ
Η πρότασή του αφορά ένα σύστημα κλειστού αριθμού κοινοβουλευτικών εκπροσώπων των εκτός επικρατείας εκλογέων. Οι έδρες που πρόκειται να κατανεμηθούν βάσει των αποτελεσμάτων των εκτός επικρατείας εκλογικών τμημάτων είναι τουλάχιστον τρεις αν ο αριθμός των εγγεγραμμένων είναι κάτω από 180.000 και αυξάνονται κατά μία για κάθε 60.000 επιπλέον εγγεγραμμένους, με ανώτατο όριο τις 12 έδρες. Οι υπόλοιπες έδρες κατανέμονται βάσει των αποτελεσμάτων των εντός επικρατείας εκλογικών τμημάτων. Η ψήφος των αποδήμων δεν θα προσμετράται στην εξαγωγή του εκλογικού μέτρου σε επίπεδο επικρατείας.
Ο ΣΥΡΙΖΑ λέει «όχι» στην επιστολική ψήφο και προτείνει το εκλογικό δικαίωμα να ασκείται αυτοπροσώπως σε ειδικά εκλογικά τμήματα στις έδρες των ελληνικών διπλωματικών αρχών.
ΚΙΝΑΛ/ΠΑΣΟΚ
Προτείνει ρύθμιση με βασικούς άξονες:
* Δικαίωμα ψήφου σε όλους τους Ελληνες κατοίκους εξωτερικού εφόσον είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και στα δημοτολόγια.
* «Επικαιροποίηση» της εγγραφής τους με σχετική δήλωσή τους προς τις κατά τόπους ελληνικές διπλωματικές αρχές.
* Επιστολική ψήφος.
* Η ψήφος θα προσμετράται στο συνολικό εθνικό εκλογικό αποτέλεσμα, όχι όμως στο αποτέλεσμα των εθνικών εκλογικών περιφερειών.
* Δημιουργία νέας ενιαίας περιφέρειας Ελλήνων κατοίκων εξωτερικού, που θα εκλέγει πέντε έως επτά βουλευτές μέσω των ειδικών ψηφοδελτίων των κομμάτων.
ΚΚΕ
Θέτει μια σειρά περιορισμούς «ώστε να μην υπάρξει αλλοίωση του εκλογικού σώματος με βάση το αναχρονιστικό δίκαιο του “αίματος” για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας, που ισχύει σήμερα». Προτείνει συνδυαστικά κριτήρια ώστε να δίνεται το δικαίωμα της ψήφου μόνο σε εκείνους που σωρευτικά:
* Υπόκεινται στο σύνολο των υποχρεώσεων, κυρίως οικονομικών, των πολιτών του ελληνικού κράτους και άρα πρέπει να απολαμβάνουν τα αντίστοιχα δικαιώματα, όπως της ψήφου, προκειμένου να μπορούν να τοποθετούνται για τα πολιτικά πεπραγμένα στην Ελλάδα, αφού θα υφίστανται τις συνέπειές τους.
* Απουσιάζουν από την Ελλάδα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, π.χ. μέχρι 30 χρόνια – καλύπτονται έτσι και όσοι μετανάστευσαν τα τελευταία χρόνια της κρίσης.
* Ψηφίζουν αυτοπροσώπως σε πρεσβείες, προξενεία.
ΜΕρα25
Εχει καταθέσει πρόταση νόμου. Συναρτά το δικαίωμα του εκλέγεσθαι με το δικαίωμα οι εκτός επικρατείας να εκλέγουν «δικούς» τους ανθρώπους, που γνωρίζουν τα προβλήματα των Ελλήνων της διασποράς. Στο σύνολο των εκλογικών περιφερειών να προστεθούν επτά εκτός επικρατείας εκλογικές περιφέρειες απόδημων Ελλήνων (λοιπής Ευρώπης, Βόρειας Αμερικής, Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, Αυστραλίας – Νέας Ζηλανδίας, Ασίας και Αφρικής). Η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος προϋποθέτει την υποβολή σε ειδική εφαρμογή του taxisnet δήλωσης ότι επιθυμούν να ψηφίσουν είτε σε εκλογική περιφέρεια απόδημων Ελλήνων είτε από το εξωτερικό ωσεί παρόντες στην εντός επικρατείας εκλογική τους περιφέρεια. Κατά την ψηφοφορία απαιτείται φυσική παρουσία στο προξενείο. Η κατανομή των εδρών να γίνεται στη βάση της πλήρους ισοτιμίας εγχώριων και απόδημων Ελλήνων.