Η καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο UCLA μιλάει στο Documento για τις αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου και την οριακή απόφαση του ΣτΕ.
Η απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας για την απόσπαση των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου µε οριακή πλειοψηφία (13-12) έχει προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων από διεθνείς οργανισµούς και διακεκριµένους επιστήµονες. Η καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο UCLA Σάρον Γκέρστελ πριν από λίγες µέρες είχε επισήµως πολιτογραφηθεί Ελληνίδα και µε µια φορτισµένη ανάρτηση στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης τοποθετήθηκε γι’ αυτή την εξέλιξη που αποκόβει την πόλη της Θεσσαλονίκης από τον µνηµειακό ιστό και την ιστορία της. «Με µία µόνη ψήφο η αρτηρία θα διαρραγεί και θα αφαιρεθεί από το σώµα της πόλης. Η καρδιά µου έχει ραγίσει µε αυτό που πρόκειται να συµβεί και για τις ευκαιρίες που χάνονται για µια πόλη που αγαπώ – ευκαιρίες να παρουσιάσει το παρελθόν της, να δηµιουργήσει το µέλλον της και να διεκδικήσει τον πολιτιστικό και ιστορικό της ρόλο ως σταυροδρόµι των πολιτισµών» έγραψε. Με αυτή την αφορµή µιλήσαµε µαζί της για την απόφαση του ΣτΕ και τις αρχαιότητες στον σταθµό Βενιζέλου που αποτελούν κοµµάτι της συλλογικής µυθολογίας και αφήγησης.
Ποια είναι η γνώµη σας για την απόφαση που διέρρευσε σε σχέση µε τις αρχαιότητες στον σταθµό µετρό Βενιζέλου;
Με λύπησε το γεγονός ότι το Συµβούλιο της Επικρατείας δεν πείστηκε από τα ενάντια επιχειρήµατα καθώς και τις πολυάριθµες εκκλήσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό που εξέφρασαν έκδηλη ανησυχία για την ενδεχόµενη µεταφορά των αποκαλυφθεισών αρχαιοτήτων. Θεωρώ ότι τα ζητήµατα πολιτιστικής κληρονοµιάς είναι πρωταρχικής σηµασίας, καθώς δεν επηρεάζουν µόνο τη ζωή της πόλης και των κατοίκων της αλλά και τη µελλοντική της ευηµερία. Από το 1988 δεκαπέντε µνηµεία της Θεσσαλονίκης –όπως και τα βυζαντινά τείχη της πόλης– έχουν καταχωρηθεί ως µνηµεία παγκόσµιας κληρονοµιάς της UNESCO. Ως εκ τούτου, ήλπιζα σε µεγαλύτερη ευαισθητοποίηση αναφορικά µε αυτά τα µοναδικά ευρήµατα.
Σε µια τοποθέτησή σας στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης µιλήσατε για πολλές χαµένες ευκαιρίες µιας πόλης που αγαπάτε πολύ. Τι εννοούσατε µε αυτήν τη φράση;
Οι αρχαιότητες στον σταθµό Βενιζέλου φωτίζουν το ελληνιστικό, το ρωµαϊκό, το βυζαντινό, ακόµη και το εβραϊκό παρελθόν της πόλης και αποκαλύπτουν την πολυεπίπεδη ιστορία της Θεσσαλονίκης και ολόκληρης της Ελλάδας. Ο δρόµος που αποκαλύφθηκε κάτω από την Εγνατία ήταν η κύρια αρτηρία της πόλης για αρκετούς αιώνες. Οπως ακριβώς διατηρήθηκαν τα µνηµειακά ίχνη της οδού Παναθηναίων –αλλά και της Εγνατίας Οδού στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων– τα οποία παρέχουν απτά στοιχεία στους επισκέπτες που επιθυµούν να συνδεθούν µε τους κλασικούς χρόνους και µε την πρώιµη ιστορία του χριστιανισµού, το ίδιο θα έπρεπε να συµβεί και µε τη Λεωφόρο της Θεσσαλονίκης, τον δρόµο που ζωντανεύει µια λαµπρή πρωτεύουσα της Τετραρχίας και µια βυζαντινή πόλη. Τα µεγαλύτερα µοναστήρια και οι εκκλησίες της πόλης ήταν στραµµένα προς αυτή την οιονεί Ιερά Οδό, η οποία αποτελούσε κεντρική διαδροµή για τους πιστούς και τους προσκυνητές. Για τους µελετητές η υποδοµή µιας πόλης, σε συνδυασµό µε τα µνηµεία της, παρέχει µια σπάνια ευκαιρία να κατανοήσουµε έναν πολιτισµό του παρελθόντος, να µελετήσουµε την ανάπτυξη και την πορεία του µες στον χρόνο και να µεταφέρουµε αυτήν τη γνώση στους πολίτες. Τα αρχαία αποµεινάρια που αποκαλύφθηκαν σε αυτή την τοποθεσία, αν φυσικά παραµείνουν στη θέση τους, συνδέουν τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης µε τους προγόνους τους. Επιπλέον πιστεύω βαθιά ότι θα παράσχουν στην πόλη την προοπτική να αναδείξει το παρελθόν της µε συναρπαστικούς και καινοτόµους τρόπους, δηµιουργώντας ευκαιρίες για τουρισµό και οικονοµικά οφέλη.
Μιλήσατε για µια καταστροφική απόφαση για τη Θεσσαλονίκη, αλλά και για ολόκληρο τον κόσµο. Πώς τεκµηριώνετε αυτή την άποψη;
Τα ευρήµατα της Βενιζέλου, όπως όλα τα αρχαιολογικά ευρήµατα, όταν θα αποσπαστούν από το περιβάλλον τους, θα µετατραπούν σε άψυχα αντικείµενα που απλώς θα τοποθετηθούν σε ένα µουσείο. Εάν όµως παραµείνουν στη θέση τους, όλοι οι γύρω δρόµοι µε τα κτίσµατα και τα αντικείµενα που τους συνθέτουν θα αφηγούνται στο διηνεκές µε ασυναγώνιστο τρόπο την ιστορία της πόλης ως κοµµάτι της συλλογικής µνήµης. Ενώ οι περισσότερες χώρες έχουν µεριµνήσει για τη διατήρηση τέτοιων σπουδαίων θησαυρών από το παρελθόν, δηµιουργώντας στους περήφανους κατοίκους τους γερές ρίζες µε την Ιστορία, φρονώ ότι η Ελλάδα, που µε την εγνωσµένη προσήλωσή της στην αρχαιολογική έρευνα και την πολιτιστική κληρονοµιά οδηγεί τον κόσµο, δεν έχει κινηθεί όσο δυναµικά θα έπρεπε για να προστατεύσει τις αρχαιότητες. Πράγµατι, είναι συγκλονιστικό πόσο µεγάλο µέρος του ανασκαµµένου δρόµου ήδη έχει αφαιρεθεί από άλλες τοποθεσίες, ιδίως από τον σταθµό της Αγίας Σοφίας. Οι µελετητές δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να δουν ή να εκτιµήσουν αυτά τα ευρήµατα προτού αποµακρυνθούν από το έδαφος. Φοβάµαι ότι πολύτιµες πληροφορίες για το παρελθόν ήδη έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί.
Γιατί πιστεύετε ότι δεν εισακούστηκαν οι εκατοντάδες εκκλήσεις των αρχαιολόγων, της επιστηµονικής κοινότητας, των κατοίκων της πόλης; Θεωρείτε ότι πρόκειται για µια απόφαση µε πολιτικές διαστάσεις;
Ερευνητές από όλο τον κόσµο έστειλαν επιστολές καλώντας µε επιχειρήµατα τα αρχαία να παραµείνουν στη θέση τους. Οι ειδικοί πρόσφεραν πολλές εναλλακτικές λύσεις για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων και την ταυτόχρονη πρόσβαση στο µετρό. ∆εν γνωρίζω γιατί προσπεράστηκαν οι απόψεις των εµπειρογνωµόνων. Φυσικά, είναι αδύνατον, πέραν της ακαδηµαϊκής άποψης που εκφράζω τώρα και της επιθυµίας µου ως Ελληνίδας πλέον, να γνωρίζω τι θεωρείται σηµαντικό στα κέντρα λήψης των αποφάσεω. Αλλά θέλω να ελπίζω, δεδοµένου της οριακής πλειοψηφίας, ότι τελικά αυτή η απόφαση νοµίµως θα επαναθεωρηθεί.
