Αίγυπτος και Αιθιοπία ερίζουν για την εκμετάλλευση των υδάτων του δεύτερου μεγαλύτερου ποταμού στον πλανήτη.
97%
των ανανεώσιμων υδάτινων πόρων της Αιγύπτου προέρχονται από τον Νείλο
75%
του συνολικού πληθυσμού της Αιθιοπίας στερείται πρόσβασης σε ηλεκτρικό ρεύμα
55
από τα 88 δισ. κυβικά μέτρα νερού που ρέουν ετησίως στον Νείλο καταλήγουν στην Αίγυπτο
25%
μείωση των επιπέδων νερού που καταφτάνουν στην Αίγυπτο μέσω του Νείλου εκτιμάται ότι θα προκύψει από την κατασκευή του νέου φράγματος
Λέγεται συχνά ότι ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος θα ξεσπάσει για το νερό. Το προανάκρουσμα μιας τέτοιας ζοφερής προοπτικής ακούγεται στη βόρεια Αφρική, στις όχθες του Νείλου.
Στο ένα στρατόπεδο βρίσκεται η Αίγυπτος, η οποία ιστορικά κατέχει τη μερίδα του λέοντος στην αξιοποίηση των υδάτων του ποταμού. Στο άλλο η Αιθιοπία, η οποία επιδιώκει να επωφεληθεί περισσότερο από αυτό τον ζωοφόρο υδάτινο ρεύμα που πηγάζει από τα εδάφη της. Και στη μέση βρίσκεται το Σουδάν, το οποίο μέχρι πρότινος υπάκουγε στις ορέξεις του Καΐρου με μικρό αντάλλαγμα, αλλά πλέον συμμαχεί με την Αντίς Αμπέμπα.
Θρυαλλίδα είναι η κατασκευή του λεγόμενου «Μεγάλου Φράγματος Αναγέννησης της Αιθιοπίας», το οποίο αναμένεται να δώσει σημαντική ώθηση στην αιθιοπική οικονομία, αλλά ανησυχεί τις αιγυπτιακές αρχές καθώς απειλεί τη σταθερή ροή των υδάτων του ποταμού.
Η κατασκευή του φράγματος στον Γαλάζιο Νείλο, ο οποίος μαζί με τον Λευκό αποτελούν τους δύο βασικούς παραπόταμους του αρχέγονου ποταμού, δεν αποτελεί είδηση: έχει ήδη ξεκινήσει από την εποχή της αραβικής άνοιξης, όταν η Αίγυπτος ήταν ιδιαιτέρως απασχολημένη με τα τεκταινόμενα στο εσωτερικό της.
Ωστόσο τους τελευταίους μήνες ο γοργός ρυθμός των εργασιών (τα 2/3 του συνολικού έργου ολοκληρώθηκαν σε διάστημα πέντε ετών) αποτέλεσε την αιτία για να οξύνει η Αίγυπτος τη ρητορική της κατά «όσων απειλούν το νερό της», το οποίο «αποτελεί ζήτημα εθνικής κυριαρχίας».
Μόλις ολοκληρωθεί το φράγμα θα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου, ενώ ο σταθμός παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας θα είναι ο μεγαλύτερος σε ολόκληρη την Αφρική.
Το 85% των υδάτων του Νείλου πηγάζει από τα υψίπεδα της Αιθιοπίας. «Είναι μοναδική ευκαιρία να σημειώσουμε βήματα προόδου μέσω της ενεργειακής ανάπτυξης» εκτιμά ο Αιθίοπας υπουργός Νερού, Αρδευσης και Ηλεκτρισμού, Σελέσι Μπεκελέ.
Η συντριπτική πλειονότητα των πάμπτωχων Αιθιόπων (75%) δεν έχει πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, ο πληθυσμός της Αιθιοπίας θα διπλασιαστεί έως το 2050 προσεγγίζοντας τα 200 εκατομμύρια από τα 100 εκατομμύρια κατοίκους που έχει σήμερα.
Το εν λόγω έργο αποτελεί μεγάλο στοίχημα για τους Αιθίοπες για έναν ακόμη λόγο. Επιδιώκοντας να το χρηματοδοτήσουν αποκλειστικά με εθνικά κονδύλια, χωρίς διεθνή βοήθεια –ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι οι όχι και τόσο χαρούμενοι δημόσιοι υπάλληλοί τους παραχωρούν υποχρεωτικά έναν μισθό τον χρόνο χάριν της υποσχόμενης ανάπτυξης– βλέπουν την ολοκλήρωσή του ως ένα θριαμβευτικό εθνικό επίτευγμα το οποίο θα σημαδεύσει τη μετα-αποικιακή ιστορία της χώρας.
Φτηνότερο ρεύμα, πιο δροσερές αγελάδες!
Για το Σουδάν, το οποίο βασίζεται στα νερά του Νείλου για την άρδευση των εκτάσεών του, τα οφέλη από την κατασκευή του φράγματος έγκεινται τόσο στη ρύθμιση της ροής των υδάτων, κάτι που θα περιορίσει τις πλημμύρες που ταλαιπωρούν τη χώρα, όσο και στην πρόσβαση σε φτηνότερο ρεύμα, το οποίο θα δώσει ώθηση στον τομέα της κτηνοτροφίας.
Οι αρχές της χώρας εκτιμούν ότι εγκαταστάσεις κλιματισμού στις κτηνοτροφικές μονάδες θα βοηθήσουν την περαιτέρω εκτροφή και εμπορική εκμετάλλευση ζώων, κυρίως αγελάδων.
Το Κάιρο, το οποίο, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, έως το 2025 θα αντιμετωπίσει έλλειψη αποθεμάτων νερού, είναι ο μοναδικός αλλά σημαντικός πολέμιος του νέου φράγματος της Αιθιοπίας και όχι αναίτια. Η δυνατότητα ελέγχου της ροής του ποταμού που θα αποκτήσει η τελευταία απειλεί να μειώσει σημαντικά την ποσότητα του νερού που θα φτάνει στην Αίγυπτο.
Με την ολοκλήρωση του φράγματος, το μέγεθος της δεξαμενής νερού που θα δημιουργηθεί υπολογίζεται ότι θα ισούται με 30 εκατομμύρια πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων. Εάν γεμίσει πολύ γρήγορα (μέσα σε τρία χρόνια), το πρόβλημα που θα προκύψει για την Αίγυπτο, η οποία βρίσκεται κοντά στις εκβολές και μακριά από τις πηγές του Νείλου, θα είναι η σημαντική μείωση του υδάτινου όγκου που θα καταλήγει στην επικράτειά της
Ωστόσο, εάν η δεξαμενή ρυθμιστεί να γεμίζει σε έξι με επτά χρόνια, ο αντίκτυπος στα επίπεδα νερού δεν θα είναι σημαντικός.
Η ειρωνεία είναι ότι τη δεκαετία του ’60 η Αίγυπτος έκανε αυτό ακριβώς για το οποίο κατηγορεί την Αιθιοπία σήμερα. Με την κατασκευή του φράγματος του Ασουάν κατάφερε να αποκτήσει με το έτσι θέλω τη μερίδα του λέοντος των υδάτων του Νείλου, αφήνοντας στη μοίρα της την πάμφτωχη Αιθιοπία, παρότι οι πηγές του ποταμού βρίσκονταν στην επικράτεια της τελευταίας.
Την υδροηγεμονία του Καΐρου εδραίωσαν οι συμφωνίες για την εκμετάλλευση των νερών του Νείλου που υπέγραψαν το 1929 και το 1959 η Αίγυπτος με το Σουδάν με τις ευλογίες των Βρετανών. Η τελευταία συμφωνία παραχωρούσε το 75% των υδάτων στην πρώτη και το 25% στο Σουδάν αποκλείοντας εντελώς τις χώρες από τις οποίες πήγαζε ο ποταμός (Αιθιοπία, Κένια, Ουγκάντα, Τανζανία). Οι συμφωνίες αυτές προκάλεσαν την οργή των Αιθιόπων και δημιούργησαν μόνιμες εντάσεις μεταξύ των χωρών του Νείλου.
Σήμερα οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Αντίς Αμπέμπα και Καΐρου είναι στάσιμες. Ωστόσο οι πιθανότητες έναρξης μιας ένοπλης σύρραξης μεταξύ των δύο κρατών θεωρούνται μηδαμινές, παρά τις φραστικές επιθέσεις που εξαπολύουν ενίοτε, κυρίως Αιγύπτιοι αξιωματούχοι. Ο πόλεμος δεν θα διεξαχθεί με σφαίρες αλλά με μάνικες.
Ο Χαπί, η Ισιδα και το μελωδικό νέι
[ ΛΕΖΑΝΤΑ ]
Στήλη με ανάγλυφη απεικόνιση του θεού Χαπί που πλημμυρίζει τν Νείλο και καρπίζει τα χωράφια (12ος αιώνας προ Χριστού)
Ισως δεν υπάρχει άλλο ποτάμι στη Γη που να έχει θρέψει την ανθρώπινη φαντασία όσο ο Νείλος. Από τις ιστορίες με τους φαραώ και τους ανθρωποφάγους κροκόδειλους στην ανακάλυψη της στήλης της Ροζέτας. Εδώ, στις εύφορες όχθες του ποταμού γεννήθηκε περί το 3000 π.Χ. ένας από τους σημαντικότερους αρχαίους πολιτισμούς, ο αιγυπτιακός.
Ο Νείλος ήταν πηγή ζωής για τους αρχαίους Αιγύπτιους. Τον λάτρευαν ως θεό και είχαν πειστεί, σύμφωνα και με τις ορμήνιες των φαραώ, ότι «η Αίγυπτος ήταν δώρο του Νείλου».
Ο ποταμός με μήκος 6.853 χλμ. είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος στη Γη μετά τον Αμαζόνιο (6.992 χλμ.). Συνδέθηκε με πληθώρα θεών και θεοτήτων, οι οποίοι είτε έδιναν τις ευλογίες τους είτε έριχναν τις κατάρες τους στα εδάφη, στον καιρό, τον πολιτισμό και τον πλούτο των ανθρώπων .Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι οι θεοί εμπλέκονταν καθοριστικά στη ζωή τους προσφέροντας την αρωγή ή το άγος τους σε όλες τις εκφάνσεις της.
Σύμφωνα με κάποιους μύθους, ο Νείλος θεωρούνταν μια εκδήλωση ευαρέσκειας στους ανθρώπους του θεού Χαπί ο οποίος έστελνε τις ετήσιες πλημμύρες που έκαναν γόνιμα τα χωράφια. Παράλληλα η ζωοδότρα Ισιδα, θεά του Νείλου, έμαθε στους Αιγύπτιους πώς να σπέρνουν και να καλλιεργούν τη γη.
Στις όχθες του κάποιοι πολιτισμένοι άνθρωποι έκοψαν καλάμια, τα τρύπησαν και πριν από τουλάχιστον 4.000 χρόνια έφτιαξαν το απλό και παρηγορητικό πνευστό της αιγυπτιακής μουσικής, το νέι.
Σαναά: Κινδυνεύει να γίνει η πρώτη πρωτεύουσα χωρίς νερό
Οπως το πετρέλαιο διαμόρφωσε τη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα στη διάρκεια του 20ού αιώνα, το νερό έχει τη δύναμη να ανακατατάξει τις διεθνείς ισορροπίες κατά τον τρέχοντα αιώνα. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι ο υπερπληθυσμός, η κακή διακυβέρνηση, η οικονομική στασιμότητα και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, σε συνδυασμό με τη χρόνια ξηρασία που ταλαιπωρεί ορισμένες περιοχές του πλανήτη, θα αποτελέσουν το φιτίλι για το ξέσπασμα νέων πολέμων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Παρότι συγκρούσεις για τον έλεγχο υδάτινων πόρων έχουν καταγραφεί στην ιστορία από την αρχαιότητα (αξιοποίηση υδάτων των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη μεταξύ Τουρκίας, Συρίας και Ιράκ, διαφωνία ως προς τον έλεγχο των νερών του Ιορδάνη μεταξύ Ισραήλ, Λιβάνου, Ιορδανίας, Παλαιστινίων), η ακαδημαϊκή κοινότητα ερμηνεύει τη διαχείριση του νερού περισσότερο ως παράγοντα κλιμάκωσης πολέμων που ξεσπούν για άλλους λόγους όπως οι εδαφικές διενέξεις, ο ανταγωνισμός για τη διαχείριση φυσικών πόρων και η στρατηγική ηγεμονία.
Οι έριδες για το νερό σπανίως οδηγούν σε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ των κρατών. Ωστόσο δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για το ξέσπασμα βίαιων συμπλοκών σε ενδοκρατικό, υποεθνικό επίπεδο. Παραδείγματα μπορεί να βρει κανείς αρκετά, ιδίως αν ρίξει μια ματιά στη σύγχρονη Μέση Ανατολή.
Στη Συρία η εκτεταμένη ξηρασία που έπληξε τη χώρα μεταξύ 2006 και 2010 προκάλεσε τον εσωτερικό εκτοπισμό χιλιάδων ανθρώπων από τις αγροτικές περιοχές στα αστικά κέντρα. Ηταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στο ξέσπασμα του αιματηρού εμφυλίου, προτού εμπλακούν οι μεγάλοι περιφερειακοί παίκτες με στόχο να κερδίσουν τον αγώνα ισχύος στην ευρύτερη περιοχή.
Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το νερό και στη σταδιακή κατάρρευση της Υεμένης. Δεκαετίες κακοδιαχείρισης άφησαν τη χώρα, η οποία στερούνταν ούτως ή άλλως ικανοποιητικών υδάτινων αποθεμάτων, με ρημαγμένες υποδομές και οικτρά ποσοστά βιώσιμης χρήσης του νερού. Αν δεν αλλάξει κάτι, η Σαναά αναμένεται να γίνει η πρώτη «πρωτεύουσα χωρίς νερό» το καθόλου μακρινό 2025.
